از شمال غربی به جنوب شرقی

یک سمت شهر، چند پارک بزرگ و چندین هکتاری با امکانات کامل دارد اما گوشه دیگر شهر یک زمین خاکی هم ندارد. یک گوشه شهر چند مرکز فرهنگی دارد اما سمت دیگر آن هیچ ندارد. پیشرفت و رونق شهری زمانی ارزشمند و مفید خواهد بود که «متوازن» و «متعادل» باشد. این توازن و تعادل هم باید در زمینه امکانات و خدمات باشد و هم در زمینه اماکن و مناطق. توزیع نامناسب خدمات و زیرساخت‌های شهری نیز به اندازه نابرابری نوع امکانات، غیرقابل‌قبول است.

***

1. متأسفانه در یکی دو دهه گذشته بخش‌هایی از شهر رها شده است و در عوض بیشتر امکانات، زیرساخت‌های فرهنگی و تفریحی و خدمات شهری به گوشه دیگر شهر رفته است. خواسته یا ناخواسته بزرگ‌ترین و بهترین پارک‌ها در مناطق شمالی و شمال غربی شهر احداث شده است. همچنین چند مرکز فرهنگی مهم در این مناطق به بهره‌برداری رسیده است. در عوض بخش‌های جنوبی و جنوب شرقی شهرستان تقریباً هیچ امکانات فرهنگی و تفریحی ندارند. در همه این سال‌ها یک پارک درست‌وحسابی، یک فرهنگسرا یا یک مرکز فرهنگی و یک کتابخانه در مناطق جنوبی و جنوب شرقی شهر ساخته نشده است. این در حالی است که تراکم جمعیت نیز در این مناطق بسیار زیاد است.

2. کافی است قدمی در مناطقی مانند صالح‌آباد، اطراف جایگاه نماز جمعه، چهل متری دوم و حتی چهل متری اول بزنید تا به کمبود شدید امکانات و زیرساخت‌های فرهنگی و تفریحی در این مناطق پی ببرید. این کمبود امکانات به حدی است که اگر خانواده‌ای بخواهد یک شب به پارک برود باید زن و بچه‌اش را سوار موتور کند و تا آن سر شهر (یکی از پارک‌های مسیر توحید شهر) بتازد. کمبود امکانات در این مناطق به حدی است که کودکان و نوجوانان آن‌ها جایی برای بازی در زمین خاکی را هم ندارند. کمبود امکانات و زیرساخت‌ها در این مناطق به حدی است که جوانان هم هیچ جایی برای گذراندن اوقات فراغت یا تابستان خود پیدا نمی‌کنند، نه کتابخانه‌ای، نه فرهنگسرایی و نه مرکزی برای آموزش و یادگیری. این تبعیض چگونه رخ داده است؟ چگونه بیشتر امکانات و زیرساخت‌های فرهنگی و تفریحی شهر در یک منطقه جمع شده است و مناطق دیگر رها شده است؟ آیا مجموعه مدیریت شهری سبزوار به این وضع نامتعادل توجهی دارد؟ این توزیع ناعادلانه امکانات و خدمات شهری به هر علتی که باشد بسیار آسیب‌زاست همچنان که آسیب‌های آن را الآن هم می‌بینیم.

3. برای از بین بردن این تبعیض‌ها و برقراری تعادل در پیشرفت شهری باید دو یا سه پارک بزرگ مانند پارک‌های مناطق شمالی و شمال غربی (با همان امکانات و کیفیت) در مناطق جنوبی و جنوب شرقی سبزوار ساخته شود. مسئولان محترم نگویند که مثلاً چند پارک محله در این مناطق جفت‌وجور کرده‌اند. پارک محله پاسخگوی نیاز مردم نیست. این‌که زمین کوچکی را در کوچه و پس‌کوچه‌ای پیدا کنیم و فوراً چمن بکاریم و تعداد آن‌ها را برای دادن آمار، بشماریم مشکل مردم این مناطق را حل نمی‌کند. همچنین باید دو یا سه فرهنگسرا یا مرکز فرهنگی و دو یا سه کتابخانه در این مناطق ساخته شود. این‌ها از ابتدایی‌ترین امکانات و زیرساخت‌هایی است که باید در مناطق جنوبی و جنوب شرقی شهر هر چه سریع‌تر عملیات عمرانی آن آغاز شود. نگوییم ساخت این امکانات و زیرساخت‌ها بودجه و اعتبار می‌خواهد؛ اصل صحبت درست است؛ اما اگر این کار صورت نگیرد قطعاً باید چند برابر آن اعتبار و بودجه را برای از بین بردن آسیب‌های اجتماعی در این مناطق هزینه کنیم. همچنان که می‌دانیم آسیب‌های اجتماعی در این مناطق بسیار بالاست. مطمئناً هزینه پیشگیری بسیار کمتر از هزینه درمان است.

شورای اجتماعی کشور در وزارت کشور تشکیل شده است که وظیفه اصلی آن پیگیری، برنامه‌ریزی و تلاش برای کاهش آسیب‌های اجتماعی است. در شهرستان‌ها هم فرمانداری‌ها چنین وظیفه‌ای را بر عهده‌دارند. شورای شهر و شهرداری هم که از «پیشرفت و آبادانی شهر» و «توزیع عادلانه خدمات شهری»‌ سخن می‌گویند، پس این غفلت‌ها و توزیع نابرابر امکانات و زیرساخت‌ها چگونه رخ داده است؟ به‌هرحال همه مسئولان شهری و به عبارتی مجموعه مدیریت شهری (فرمانداری، شورای شهر، شهرداری و دستگاه‌های اجرایی دیگر) باید با جدیت پیگیر رفع این مشکلات و طراحی و ساخت این امکانات فرهنگی و تفریحی در مناطق جنوبی و جنوب شرقی (که تراکم جمعیتی بالایی هم دارند) باشد.

4. سبزوار شهری حدود ۳۰۰ هزارنفری است که در آینده نه‌چندان دور نیز جمعیتش به مرز ۵۰۰ هزار نفر خواهد رسید؛ همچنین سبزوار ظرفیت‌های زیادی در زمینه گردشگری دارد اما متأسفانه این شهر در زمینه زیرساخت‌های اساسی فرهنگی و گردشگری بسیار فقیر است. به‌جرئت می‌توان گفت در یکی دو دهه اخیر کار خاصی در این زمینه نشده است. در سال‌های اخیر شهرداران تنها در زمینه «نهضت آسفالت» فعال بوده‌اند. انگار شهرداران محترم علاقه زیادی به این موضوع دارند و این نهضت همچنان ادامه دارد. شاید علت این علاقه شدید، آسانی و بی‌دردسر بودن آن باشد. چقدر مسئولان محترم شهری درباره کتابخانه مرکزی شهرستان حرف زدند؟ چقدر مسئولان محترم درباره طراحی و ساخت المان و میدان سربداران که پیشانی سبزوار است، وعده دادند؟ وقتی‌که منطقه ویژه اقتصادی سبزوار در مجلس نهم تصویب شد، نمایندگان محترم چه قول‌هایی که برای راه‌اندازی این منطقه ندادند و چه امیدهایی که با این قول‌ها درباره رونق دوباره کسب‌وکار منطقه سبزوار زنده نشد؛ اما مجلس نهم تمام شد و مجلس دهم هم رو به اتمام است اما هیچ خبری از منطقه ویژه اقتصادی نیست. هنوز هم امید داریم که با راه‌اندازی منطقه ویژه اقتصادی، صنایع تبدیلی که از مزیت‌های منطقه سبزوار است در شهرستان پا بگیرد. هنوز هم امید داریم که با راه‌اندازی منطقه ویژه اقتصادی، تجارت سبزوار که از ظرفیت‌های بزرگ سبزوار است احیا شود؛ و هنوز امید داریم که منطقه ویژه اقتصادی به پایانه صادراتی در شرق کشور تبدیل شود. چقدر مسئولان محترم درباره اتصال امامزاده شعیب به جاده کمربندی صحبت کردند. چقدر مسئولان محترم درباره ساماندهی و بهسازی کوی گلستان مصاحبه کردند و قول دادند. کسی مخالف آسفالت کوچه‌ها و خیابان‌ها نیست اما این‌ها کار روزمره همه شهرداری‌هاست. چرا کسی «نهضت ساخت زیربناهای فرهنگی و گردشگری» راه نمی‌اندازد؟ با وجود وضع اسفبار کوی گلستان چطور می‌شود از پیشرفت و آبادانی شهر حرف زد؟ مدیریت شهری سبزوار جوری خودش را به خواب زده است که انگار اصلاً جایی به اسم کوی گلستان در قلب شهر سبزوار وجود ندارد؛ و البته کسی که خودش را به خواب زده است را نمی‌توان بیدار کرد. گویا فقط -خدای‌نکرده- یک زلزله ۵، ۶ ریشتری می‌تواند مسئولان شهری را از خواب بیدار کند، زمانی که دیگر خیلی دیر شده و فاجعه رخ داده است. آیا برای اعضای محترم شورای شهر، کوی گلستان فقط برای زمان انتخابات و رأی جمع‌کردن خوب است که قدمی در آن بزنیم و ژستی بگیریم و عکسی بیندازند؟ نمی‌دانم وقتی سبزوار کتابخانه مرکزی ندارد و از نظر شاخص‌های کتاب و کتاب‌خوانی،‌ رتبه یازدهم را در استان دارد چطور می‌شود از پیشرفت و آبادانی شهر سخن گفت. مگر استان چند شهر بزرگ و مهم دارد، یعنی سبزوار در این زمینه حتی از بخش‌های تازه شهر شده هم عقب افتاده است؛ وقس‌علی‌هذا… ای‌کاش هر شهرداری که می‌آمد در کنار کارهای روزمره، یکی از زیربناهای اساسی فرهنگی، گردشگری و شهری را به‌صورت جدی پیگیری می‌کرد و آن را به‌جایی می‌رساند. اگر این‌گونه بود بسیاری از زیرساخت‌های اساسی و ضروری شهرستان یا ساخته شده و یا به جای قابل قبولی رسیده بود. نمونه عینی این کار، بلوار هشت‌بهشت در شرق شهرستان است. در آن دوره هم می‌شد مثل همیشه به کارهای روزمره سر کرد و کسی هم چیزی نمی‌گفت اما همت شد و یکی از نیازهای ضروری شهرستان به نتیجه رسید. ای‌کاش هر شهرداری که می‌آمد، شورای شهر و مجموعه مدیریت شهری یکی از زیرساخت‌های اساسی شهر را مشخص می‌کرد و تعهد می‌گرفت و پیگیری می‌کرد که در دوره مدیریتش آن را به نتیجه برساند. به‌هرحال مجموعه مدیریت شهری برای دو سه دهه آینده سبزوار یعنی زمانی که جمعیت شهر به مرز ۵۰۰ هزار نفر برسد، چه برنامه مشخصی دارد؟‌ آیا برای طراحی و ساخت زیرساخت‌های ضروری و اساسی فرهنگی، گردشگری و شهری فکری کرده است؟ آسفالت کوچه و خیابان‌ها همیشه هست اما برای ساخت این زیربناها باید از الآن به فکر بود و کاری کرد. طرح ساخت «پردیس جامع فرهنگی بیهقی» به همین منظور پیشنهاد شد. به‌هرحال تا این کارهای اساسی صورت نگیرد شهر جلو نمی‌رود.

5. شهریورماه سال گذشته بود که تب‌وتاب انتخاب چهل و یکمین شهردار در سبزوار بالا گرفته بود، ۶ نامزد منتخب اعضای شورای شهر هریک برنامه‌ها و اقدامات خود را به پارلمان محلی ارائه می‌دادند تا درنهایت پس از جمع‌بندی اعضا، به‌عنوان شهردار سکان‌دار شهرداری سبزوار شوند. در جلساتی که برای انتخاب شهردار منتخب و بررسی برنامه‌های نامزدها برگزار می‌شد اعضای شورای شهر بارها تأکید می‌کردند که در تلاش هستند، شهردار منتخب بایستی فارغ از موضوعات حزبی و جناحی، کارآمد، کارشناس، توانمند و با اشراف بر موضوعات مدیریت شهری باشد تا بتواند از ظرفیت‌های رو به رشد شهر استفاده کند.

به گزارش روابط شهرداری سبزوار، درهرحال ۱۴ شهریورماه همان سال، سید علی کوشکی که فردی از بدنه شهرداری بود توانست با رأی اعتماد اعضای شورای اسلامی شهر سبزوار به‌عنوان چهل و یکمین شهردار کهن شهر دیار سربداران راهی اتاق ۳۰۱ شهرداری شود و سکان هدایت این نهاد مردمی را با همراهی ۱۵۱۷ نفر پرسنل شهرداری، برای ۴ سال بر عهده بگیرد.

لازم به توضیح است که اقدامات سید علی کوشکی در قالب برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت شهر به شورای شهر ارائه شد، برنامه‌هایی که وی در آن تلاش کرده بود با توجه به اطلاعات و اسناد مرتبط با حوزه شهر، شهرداری، قوانین، دستورالعمل‌های موجود، سیاست‌های کلی، چشم‌انداز و اسناد توسعه شهرستان، استان، کشور و طرح‌های جامع در حوزه معماری و شهرسازی، IT، حمل‌ونقل و محیط‌زیست برنامه‌های جامع عملیاتی باشد.

او در برنامه ارائه‌شده خود به شورا به‌شدت تأکید کرده بود که دستیابی به توسعه پایدار شهری با شاخص‌های عدالت اجتماعی، عدالت اقتصادی، حفظ محیط‌زیست و محیطی امن برای شهروندان و شناسایی مسیرهای مناسب برای رشد و توسعه و ساختن شهری برای «زندگی»، «رفاه»، «آسایش»، «شکوفایی» و «ارتقا کیفیت زندگی» است که قطعاً با ارائه برنامه‌های جامع علمی، اجرایی و عملیاتی با تحلیل وضعیت موجود و تبیین آینده مطلوب بر پایه مشارکت فعالان اجتماعی، متخصصان امور شهری و تمامی شهروندان محقق خواهد شد.

او در این برنامه‌ها چشم‌انداز توسعه بلندمدت شهر سبزوار را هماهنگ با چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور تعریف و تأکید داشت شهرداری سبزوار در افق ۱۴۰۴ سازمانی و نگاه او شهروندمدار، دانش‌محور و حامی محیط‌زیست است و برای شهری توسعه‌یافته باید بر اصولی مانند حفظ حقوق بیت‌المال، تکریم ارباب‌رجوع، مدیریت کارآمد و پایدار، قانون مداری و برنامه محوری، توسعه پایدار شهری، عدالت محوری، اصل جذب مشارکت عمومی، جذب سرمایه‌گذاری، تقویت جاذبه‌های گردشگری، تعامل با مدیریت شهری، استفاده از منابع موجود و تقویت درآمدهای پایدار، اخلاق محوری و شایسته‌سالاری، توجه به اقشار آسیب‌پذیر، توزیع عادلانه خدمات شهری در محلات هدف و پایبند باشد.

این جملات را با دقت بخوانید، این‌ها یکی از آخرین نوشته‌هایی است که درباره شهرداری منتشر شده است. در این متن کوتاه دست‌کم سه بار از «عدالت اجتماعی»، «عدالت محوری» و «توزیع عادلانه خدمات شهری» ازجمله برنامه‌های مهم شهرداری اسم برده شده است. آیا این‌ها فقط حرف است یا قرار است عملی هم در پی داشته باشد؟ آیا قرار نیست شعار «توزیع عادلانه خدمات شهری» عملی هم بشود؟ تمرکز امکانات و زیرساخت‌های شهری در یک منطقه و محروم و رها کردن منطقه‌ای دیگر از این امکانات و زیرساخت‌ها نه معقول است، نه قانونی و نه مطلوب برای آینده شهرستان. شهرداری در کنار تلاش‌های خود برای آبادانی شهر، باید فکر اساسی برای ایجاد امکانات و زیرساخت‌های فرهنگی و تفریحی در این مناطق بکند. به‌هرحال پیشرفت نامتوازن نه معقول است و نه مطلوب.