تصویب کلیات حذف ۴ صفر از پول ملی از سوی دولت با واکنش منفی کارشناسان مواجه شد

روزنامه آفتاب

• وقت‌نشناسی

حذف ۴ صفر از پول ملی روز گذشته در حالی به تصویب دولت رسید که کارشناسان می‌پرسند آیا در شرایط خطیر فعلی این کار به نفع اقتصاد کشور است؟ در شرایط رکود تورمی و تحریم‌های سخت اقتصادی کشور آیا حذف ۴ صفر از پول ملی شرایط اقتصادی را وخیم‌تر نمی‌سازد؟

برخی کارشناسان اقتصادی درباره حذف ۴ صفر از پول ملی معتقدند زمان مناسب این کار، هنگامی است که به ثبات اقتصادی برسیم که متأسفانه هنوز این اتفاق نیفتاده و روزبه‌روز ارزش پول ملی پایین‌تر می‌آید. اگرچه لایحه حذف صفر از پول ملی تنها در دولت مصوب شده و باید برای نهایی شدن در مجلس نیز به تصویب برسد و پس از آن در دستور کار قرار گیرد.

کارشناسان می‌گویند با توجه به شرایط کنونی اقتصاد کشور، سیاست حذف ۴ صفر از پول ملی، اقدام درستی است؟ آیا این کار موجب تورم بیشتر در شرایط فعلی کشور که دچار انواع تحریم‌هاست، نمی‌شود؟ آیا حذف صفر از پول ملی موجب اشتغال‌زایی و رشد صنایع می‌شود؟ قیمت‌ها کنترل و کاهش می‌یابد و اقتصاد به ثبات 
نسبی می‌رسد؟

دولت در آذرماه سال گذشته به ادامه بررسی پیشنهادهای کارگروه منتخب درباره «لایحه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» پرداخت و مواد دیگری از این لایحه را به تصویب رساند.‌ براساس موادی از این لایحه که به تصویب هیئت‌وزیران رسید، واحد پول ایران، تومان و برابر با ۱۰ ریال تعیین شد. براساس طرح پیشنهادی بانک مرکزی که در دولت به تصویب رسیده، واحد پولی ملی جدید تحت عنوان «تومان» تعریف می‌شود که هر «تومان» معادل ۱۰ هزار ریال فعلی و ۱۰۰ ریال جدید خواهد بود.

• ۴ صفر از پول ملی چگونه حذف می‌شود؟

عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی دیروز در حاشیه جلسه هیئت دولت از تصمیم دولت درباره حذف ۴ صفر از پول ملی خبر داد و اعلام کرد: جزئیات بیشتر این طرح از سوی سخنگوی دولت تشریح خواهد شد.
بر این اساس، علی ربیعی، سخنگوی دولت نیز گفت: در جلسه هیئت دولت، کلیات لایحه حذف چهار صفر از پول ملی در دولت تصویب شد. وی با بیان اینکه جزئیات این لایحه در جلسات آتی دولت بررسی می‌شود، عنوان کرد: سعی می‌کنیم لایحه را با دو فوریت به مجلس ارسال کنیم.

اواسط دی‌ماه سال گذشته رئیس‌کل بانک مرکزی از تقدیم لایحه حذف ۴ صفر از پول به دولت خبر داده و اعلام کرده بود: «امیدوارم هر چه سریع‌تر این مهم به نتیجه برسد.»

عبدالناصر همتی، صیانت از سپرده‌های مردم و ثبات بازار پول را مهم‌ترین دغدغه بانک مرکزی دانسته و تأکید کرده بود که این امر، اصل مهم بانک مرکزی در پیشبرد طرح اصلاح نظام بانکی است.

وی همچنین در نشست با نمایندگان عضو فراکسیون ولایی مجلس عنوان کرده بود: در نظر داریم چهار صفر را از پول حذف کنیم که باید هر چه زودتر این تصمیم گرفته و انجام شود. حذف چهار صفر به این معنا است که به‌جای ۱۰ هزار تومان گفته شود ۱۰ تومان.

پس از آن، همتی بلافاصله با انتشار مطلبی در صفحه شخصی خود در اینستاگرام نوشت: لایحه حذف ۴ صفر پول ملی را به دولت ارائه کرده‌ام و با توجه به عرف چند ده سال گذشته بین مردم پیشنهاد شده هر ده هزار ریال فعلی معادل یک تومان و هر تومان معادل ۱۰۰ ریال جدید باشد. امیدوارم با تصویب دولت و تأیید مجلس محترم اقدامات اجرایی آن را آغاز کنیم.

رئیس‌کل بانک مرکزی همچنین در اینستاگرام خود درباره فرآیند زمانی اجرای این طرح گفت: یک فرآیند زمان‌بر به لحاظ حقوقی و فنی دارد و بر مبنای برآورد کارشناسان ما اجرای آن نزدیک دو سال طول می‌کشد.

همتی البته تصریح کرد که این اقدام کنار سایر اقدامات اساسی بانک مرکزی برای اصلاح نظام بانکی و به‌کارگیری ابزارهای نوین سیاست‌های پولی و شیوه‌های جدید و کارآمد نظارت بر بانک‌ها خواهد بود و عملیاتی شدن آن عملاً متأخر بر اصلاحات بانکی خواهد بود.

رئیس شورای پول و اعتبار درباره سازوکار ورود اسکناس‌های جدید به جامعه و حذف اسکناس‌های قدیمی نیز متذکر شد: بعد از قانونی شدن، پول‌های جدید به‌تدریج و با جایگزینی آن‌ها با اسکناس‌های فرسوده قبلی وارد چرخه می‌شوند و هزینه آن قابل‌مقایسه با هزینه چاپ حجم زیاد اسکناس‌های فعلی نخواهد بود.

به اعتقاد همتی، اصلاح نرخ برابری پول ملی از طریق حذف صفرها وجهه پول ملی را در صحنه بین‌المللی ارتقا می‌بخشد و اقدامی است که در بسیاری از کشورها کنار سایر اقدامات، سرآغازی برای اصلاحات جدی اقتصادی است.

• خوب و بد حذف صفر از پول

حذف صفر از پول ملی کشورها نخستین بار پس از پایان جنگ جهانی دوم و تورم بالای آلمان غربی تجربه شد که چاپ مارک جدید را به دنبال داشت. پس از آن به‌ویژه از دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی به این سو این عمل بارها و بارها در کشورهای مختلف که اکثراً کشورهای درحال‌توسعه بودند، به‌اجرا درآمد.

در مجموع کشورهایی که دارای تورم بالایی هستند، برای تسهیل مبادلات پولی و کاهش هزینه‌های چاپ اقدام به این کار کرده‌اند؛ هرچند که برخی از آن‌ها موفق نبوده‌اند. درواقع حذف صفر از پول ملی تأثیری در شاخص‌های اقتصادی کشور ندارد و به‌طور عمده جنبه روانی دارد. با وجود این به اعتقاد کارشناسان حذف صفر آخرین حلقه پروژه اصلاح و تقویت پول ملی محسوب می‌شود. به معنای دیگر، درصورتی‌که کشورها هم‌زمان سیاست‌های ضدتورمی و اصلاح سیاست‌های پولی را انجام دهند، این اقدام می‌تواند آثار مثبتی به همراه داشته باشد.

البته حذف صفر از پول ملی در کاهش هزینه‌ها نیز تأثیر مثبتی دارد. بر این اساس نقل‌وانتقال آسان‌تر پول و کاستن از مخاطرات آن در حجم کلان، سادگی در مبادلات و نگهداری ساده‌تر حساب‌ها، ترازنامه‌ها، صرفه‌جویی در هزینه‌های چاپ اسکناس، صرفه‌جویی در وقت نیروهای انسانی و هزینه‌های معاملاتی در مسائل مالی کشور، اثرات مثبت روانی در جامعه (افزایش اعتماد مردم) مهم‌ترین این مزایا هستند.

البته این کار هزینه‌هایی نیز به دنبال دارد. درصورتی‌که صفرها حذف شود، باید تمام اسکناس و مسکوکاتی که هم‌اکنون در جریان است، در یک دوره زمانی مشخص جمع‌آوری و امحا شود. طبق اعلام بانک مرکزی در پایان سال ۹۷ میزان اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به عدد ۵۷ هزار و ۷۵۰ میلیارد تومان رسیده بوده که امحا و چاپ دوباره آن هزینه بالایی دارد.

• شرایط فعلی کشور مناسب حذف صفرها از پول ملی نیست 

آلبرت بغزیان اقتصاددان در این خصوص گفت: به نظر بنده شرایط فعلی کشور اقتضای چنین کاری را ندارد. ساماندهی نرخ ارز و مهار تورم و کاهش قیمت‌ها و استفاده از ظرفیت‌های خالی و تأمین نیاز داخلی از داخل، اولویت‌های مهم‌تری برای ما هستند.

وی گفت: حال حاضر کشور بدترین زمان اجرا برای این لایحه است. بازارهای کشور به شدت ملتهب است و تغییر واحد پول موجب اختلال در پرداخت‌ها و تعریف سامانه‌های پرداختی می‌شود. حذف صفر در سایر کشورها زمانی انجام می‌شود که آن‌ها دچار ابر تورم شده‌اند. ما ابر تورم نداریم و بنابراین کالاهایی که مثلاً زیر هزار تومان برایمان قیمت دارد، باید آن را بالا ببریم و هزار تومان کنیم و بگوییم یک تومان است.

وی افزود در ثانی باید واحد پول را تعدیل کنیم و تومان واحد اولمان باشد و ریال هم یک‌دهم آن شود. در حال حاضر که واحد پول ریال است اگر ۴ تا صفر را بردارند آیا تغییر واحد می‌دهیم و تومان می‌شویم یا همان ریال باقی می‌مانیم؟ ما هم‌اکنون کالاهایی داریم که قیمتشان زیر هزار تومان است با برداشتن صفر از پولمان از طرف تولیدکننده رند به بالا می‌شود که این کار باعث افزایش تا ۱۰ درصد قیمت‌ها شده و کالاهای ارزان، گران خواهند شد.

به گفته وی از سوی دیگر مردم تا فرهنگ پرداخت پول کالاها که تومان بوده در ذهنشان جا بیفتد، طول می‌کشد. همچنین باید اسکناس‌های جدید چاپ شود که هزینه چاپ و جمع‌آوری پول سابق بر جامعه تحمیل می‌شود. اکثر سیستم‌های پرداخت تعلیق می‌شوند و برنامه‌های نظام بانکی دچار تغییر و تحمیل هزینه‌های سنگین می‌شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: اگر فکر می‌کنیم که با حذف صفر پول ملی اشتغال رشد می‌یابد و قیمت‌ها مهار می‌شود و رشد اقتصادی پیدا می‌کنیم، باید بگویم سخت اشتباه می‌کنید. هیچ اتفاقی  نمی‌افتد و قیمت‌ها کاهش نمی‌یابد و تولید رونق نمی‌یابد.

وی ادامه داد: کشورهایی که صفر را از پول ملی خود حذف کردند، سیاست‌های مکمل را نیز انجام دادند. کشورهایی مثل ترکیه و آرژانتین در شرایط غیرتحریمی این کار را کردند و در کنارش کنترل شدید قیمتی داشتند و شدیداً از تولیدشان حمایت نمودند تا با این کار کشوری مانند ترکیه تبدیل به غول منطقه شد.
وی خاطرنشان کرد: ما باید به ثبات ارزی و قیمتی برسیم و کاهش قیمت‌ها را داشته باشیم و نرخ تورممان هم کاهش یابد. در حال حاضر در تحریم هستیم و صنایعمان در تأمین ارز و قطعات مشکل دارند. توان حمایت از تولید را فعلاً نداریم بنابراین این کار در شرایط فعلی کاملاً نادرست است.

• دولت توان مقابله با تورم را به این زودی‌ها ندارد

غلامرضا سلامی، اقتصاددان نیز گفت: به‌طورکلی حذف صفر از پول ملی یک نیاز است. در حال حاضر یک واحد از پول ما نسبت به دلار آمریکا یا یورو قابل قیاس نیست، بنابراین این موضوع خیلی ایجاد اشکال می‌کند.
سلامی تصریح می‌کند: این کار حتماً باید انجام شود، اما این‌که الآن زمان این کار است یا خیر، جای شک دارد، زیرا دولت توان مقابله با تورم را به این زودی‌ها ندارد و به نظر می‌رسد همچنان ارزش پول ملی نسبت به پول‌های جهانی شدیداً کاهش پیدا کر؛  بنابراین شاید ناچار شویم یک‌بار دیگر صفر را از پول ملی حذف کنیم. ما چند بار این کار را باید انجام دهیم؟

وی با تأکید بر این‌که زمان مناسب این کار، هنگامی است که به ثبات اقتصادی برسیم که متأسفانه هنوز این اتفاق نیفتاده و روزبه‌روز ارزش پول ملی پایین‌تر آمده است، عنوان می‌کند: با توجه به این‌که امسال نیز پیش‌بینی تورم ۴۰ درصدی وجود دارد، شاید صلاح بود که باز هم صبر می‌شد تا سال آینده ببینیم وضعیت چه می‌شود. ما اگر بخواهیم ادامه حیات دهیم، باید حتماً به ثبات اقتصادی برسیم. آن زمان برداشتن صفر از پول ملی اثرگذاری بیشتری خواهد بود. این اقتصاددان متذکر می‌شود: به‌هرحال من حذف صفر از پول ملی را اقدام درستی می‌دانم، اما روی زمان آن شک دارم.

اما محمدرضا نجفی‌منش، رئیس کمیسیون تسهیل کسب‌وکار اتاق بازرگانی تهران می‌گوید: این کار یکی از الزامات است و باید اتفاق بیفتد. اگر چنین اتفاقی بیفتد، این همه صفر و عدد و رقم کنار می‌رود.

وی می‌افزاید: خیلی از کشورها این کار را کردند و موفق هم بودند؛ مثل ترکیه که در این کشور  ۶ صفر را حذف کردند.

رئیس کمیسیون تسهیل کسب‌وکار اتاق بازرگانی تهران تصریح می‌کند: حذف ۴ صفر از پول ملی خوب است و با توجه به افزایش نقدینگی، یک حرکت خوبی است. از این حرکت هم باید دفاع و هم کمک شود تا حذف ۴ صفر از پول ملی عملیاتی شود.

نجفی‌منش درباره هزینه اجرای این طرح عنوان می‌کند: تا این حد که گفته می‌شود، هزینه زیادی ندارد. البته اسکناس‌ها هرچقدر که بمانند، بعد از مدتی باید نو شوند. شاید معادل همان نو شدن اسکناس‌ها باشد. بعد هم بلافاصله که اجرایی نمی‌شود، طی زمان این اتفاق می‌افتد.