چوب لای چرخ فلفل قرمز ایرانی

کله صبح، دل به جاده میزنم و ۱۴۰ کیلومتری از سبزوار فاصله تا به روستایی برسم به نام فراشیان در شهرستان جغتای. همان روستایی که آن را روستای پیشرو کاشت فلفل قرمز و گیاهان دارویی در این شهرستان میخوانند.

وارد روستا که میشوی به خوبی تیزی و تندی فلفل را حس میکنی. اکثر خانه‌ها و زمین‌های افتاده پر است از فلفل‌های قرمزی که در نور آفتاب در انتظار خشک شدن هستند.

با اهالی به گفتگو می‌نشینم، می‌گویند: روستای ما را به نام «روستای تند و آتشین» می‌شناسند! همۀ مردم اینجا به فلفل‌کاری مشغول‌اند، کوچک و بزرگ هم ندارد! همه و همه! با تنی چند از کشاورزان به سمت مزارع فلفل می‌روم. مزارعی یک دست که نگین‌های قرمز فلفل در آن خودنمایی می‌کند. همه‌چیز به ظاهر آرام و زیبا به نظر می‌رسد؛ اما سر صحبت که با آن‌ها باز می‌شود انگار زخم‌های کهنه سر باز می‌کند و کشاورزان از رنج‌های این محصول می‌گویند.

مرد میان‌سال می‌گوید: در حال حاضر زمان چینِ دوم فلفل‌هاست که دارد انجام می‌شود. در مزرعۀ ۳ هکتاری من روزانه حدود ۱۵ نفر به مدت ۸ ساعت کار برداشت فلفل‌ها را انجام می‌دهند.

سال گذشته خریدوفروش فلفل کمی بهتر بود اما امسال انگار قرار است از فلفل، فقط تندی‌اش سهم ما باشد. سال گذشته فلفل‌های قرمز تا کیلویی ۴۶ هزار تومان خریدوفروش شد اما امسال فلفل را به کیلویی ۲۵ هزار تومان هم از ما نمی‌خرند.

داستان اکثر مزارع همین است، آب، کود، هزینۀ کارگر بالا اما قیمت فلفل بسیار پایین!

دوباره به روستا برمی‌گردم. درهای خانه‌های روستا باز است و کاملاً فرش‌های قرمز فلفل در حیاط آن‌ها پهن شده. پیرمردی مرا به خانه‌اش دعوت می‌کند. به خانه که وارد می‌شوم در کنار همۀ زیبایی که از آویزان شدنِ انگورهای زرد خوش‌رنگ روی به اصطلاح چفت‌های درختان تاک دیده می‌شود، کیسه‌هایی تلنبار شده با رنگ نارنجی در گوشه حیاط جلب‌توجه می‌کند.

به او می‌گویم داستان این کیسه‌ها چیست؟ می‌گوید چه بگویم؟ دسترنج سال گذشته است که روی دست نه‌تنها من که روی دست همه مردم روستا مانده است! از او می‌پرسم چطور؟ می‌گوید: سال گذشته دلالان پاکستانی و افغانستانی برای خرید فلفل به اینجا آمدند اما آن‌قدر قیمت‌ها را پایین دادند که مجبور شدیم نیمی از محصول را برای فروش به آن‌ها بدهیم و مابقی را نگه‌داریم. این کیسه‌ها ۲۰ و ۴۰ کیلویی است. سرش را که باز می‌کند تندی عجیب فلفل‌ها مرا به سرفه و عطسه می‌اندازد.

خنده‌ای می‌زند و می‌گوید: دخترم ما دیگر به این اوضاع‌واحوال عادت کرده‌ایم. راست می‌گفت: من با دو ماسک از سوزش چشم و تنگی نفس نمی‌توانستم خوب حرف بزنم! ناچار به بیرون منزل می‌رویم. می‌گوید: اگر بخواهد روال کار به همین منوال باشد سال آینده دیگر کسی از اهالی روستا فلفل نخواهد کاشت چون هزینه‌های کاشت و برداشت از قیمت فروش فلفل بیشتر است و این یعنی ضرر کامل.

بازدیدهای میدانی و مشاهدات عینی من نشان می‌داد که انبارها پر است از فلفل‌های قرمزی که به دلیل نبود صنایع تبدیلی، فراوری و بسته‌بندی، به‌صورت غیربهداشتی در کنار علوفه‌های دام و زمین‌های خاکی نگهداری و خشک می‌شدند که از قضا توسط برخی از رهگذران نیز پایمال می‌شد!

این رخداد به دلیل تعطیل شدن تنها فلفل‌کوبی روستای فراشیان توسط دانشگاه علوم پزشکی سبزوار صورت گرفته بود که به گفته مالک آن، برای ۳۴ نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم اشتغال‌زایی ایجاد کرده بود، اتفاق افتاده بود.

مدیر جهاد کشاورزی جغتای نیز در این رابطه با بیان اینکه سطح زیر کشت فلفل قرمز در این شهرستان بیش از ۶۰۰ هکتاراست، گفت: متوسطِ برداشت فلفلِ تر ۱۸ تُن و فلفل خشک ۳ تُن در هکتار است.

شایستگان افزود: کمبود صنایع فرآوری در شهرستان باعث شده تا این محصولِ ارزشمند به‌صورت خام‌فروشی از شهرستان خارج و برای فلفل‌کوبی به روستای بیزه در داورزن ارسال شود.

سفر به قطب فلفل قرمز خراسان رضوی

روز بعد راهی شهرستان داورزن در غربی‌ترین نقطه استان خراسان رضوی می‌شوم. اهالی می‌گویند: کشاورزان این منطقه نسل به نسل فلفل قرمز بومی منطقه را می‌کارند. شرایط آب و هوایی و اقلیمی داورزن آن را مستعد تولید فلفل تندی کرده که حتی کشورهای هند، ترکیه و پاکستان خواهان آن هستند. در این شهرستان نیز دلالان هندی و پاکستانی از تیرماه تا آذرماه هرسال که فصل برداشت فلفل این منطقه است سروکله‌شان پیدا می‌شود و فلفل کشاورزان را با قیمت بسیار پایین خریداری می‌کنند و فله‌ای به کشورشان می‌برند تا آن را فرآوری کرده و به نام خودشان راهی بازارهای جهانی کنند.

به سراغ یکی از فلفل‌کاران این شهرستان می‌روم، می‌گوید: ۷ هکتار از مزارع خود را به کشت فلفل اختصاص داده و روزانه بیش از ۲۰ نفر کار برداشت این محصول تند و آتشین را در سطح مزرعه او برعهده دارند.

او با تأکید بر اینکه کیفیت فلفل منطقه داورزن بسیار مرغوب‌تر از فلفل‌های هندی است، افزود: متأسفانه بعضاً دیده می‌شود که دلالان و واسطه‌گران در فصل برداشت، فلفل وارداتی را به منطقه می‌آورند تا محصول اصلی و باکیفیت را ارزان خریداری کنند.

وی بیان کرد: کیفیت این محصول به میزانی است که اگر یک کیلو فلفل خشک شده داورزن با چند کیلو فلفل وارداتی مخلوط شود، قادر است کیفیت آن چند کیلو فلفل بی‌کیفیت وارداتی را به حد یک محصول قابل‌قبول برساند.

وی همچنین با بیان اینکه امسال گرمی هوا هم مزید بر علت برای کاهش این محصول در داورزن شده است، گفت: این روزها شاهد ورود فلفل‌هایی از کشورهای آن طرف مرز و استان‌هایی از کشور هستیم که برای فلفل‌کوبی به روستای بیزه ارسال می‌شود که اگر برای صنایع تبدیلی و صادرات این محصول ارزشمند، کاری نشود معلوم نیست در آینده‌ای نزدیک چه بر سر این محصول خواهد آمد.

آنچه از صحبت‌های این کشاورز استنباط می‌شد این بود که صادرات این محصول تندوتیز از یک‌سو لنگ می‌زند و از سوی دیگر واردات فلفل قرمز از آن‌سوی مرزها با کیفیت پایین اما ارزان، گوی رقابت را از این محصول مرغوب داخلی گرفته، کمر تولیدکننده را شکسته و چوب لای چرخ انداخته است.

بر اساس آمارها، در شهرستان داورزن، سطح زیر کشت امسال این محصول ۴۰۰ هکتار و تولید متوسط آن ۲۰ هزار کیلو در هکتار است که پیش‌بینی می‌شود بیش از ۸۰ هزار کیلو فلفل قرمز و بیش از ۲۰ تن فلفل خشک برداشت و تأمین شود.

روستای بیزه

از پس جاده‌ای پر پیچ‌وخم و کوه‌هایی سر به فلک کشیده به روستایی می‌رسی که فرش‌هایی قرمز از فلفل بر سطح زمین‌های پای کوه و منازل گسترده شده و منظره چشم‌نواز بی‌نظیری را به رخت می‌کشاند. اینجا تا چشم کار می‌کند فلفل است و چیزی که حس می‌شود بوی تند فلفل.

حاج سید رضا و چند زن و مرد دیگر در دامنه کوه در حال پهن کردن فلفل‌های قرمزند. خدا قوتی می‌گویم و ناخواسته به خاطر آن همه زیبایی چشم‌نواز دستم را به درون فلفل‌ها می‌برم که تازه ماجرای قرمزی دست و سوزش بسیار آغاز می‌شود. حاج سید لبخندی می‌زند و می‌گوید: این فلفل‌ها از جویبار برایم ارسال شده از لحاظ رنگ و تندی فلفل خوبی است تا عصر درگیر این سوزش در دستانت هستی.

ادامه می‌دهد: سال گذشته در جویبار به دلیل کمبود بارش‌ها این محصول خیلی کم کشت شد و برای من که از خریداران این نوع فلفل ـ که ما آن را شاخ بزی می‌گوییم ـ هستم خبری نشد.

امسال اما خدا را شکر اوضاع بارندگی‌ها در آن منطقه خوب بود و این فلفل‌هایی که می‌بینی در زیر آفتاب در حال خشک شدن است از این نوع فلفل است. البته از بندرعباس، فراشیان، داورزن و خلاصه همه استان‌های کشور برای فلفل‌کوبی به اینجا می‌آید.

سری به یکی از کارگاه‌های فلفل‌کوبی روستای بیزه می‌زنم، مسئول کارگاه می‌گوید: این نوع محصول با قیمت اندک به بازار عرضه می‌شود که باعث دلسردی و ضرر کشاورزان این منطقه شده، به‌طوری‌که هنوز مقداری فلفل کوبیده از سال قبل در انبار کارگاه‌های فلفل‌کوبی این شهرستان موجود است. امسال ۱۸۰ کانتینر فلفل قرمز از سراسر کشور به اینجا آمد که فقط ۲۰ کانتینر آن پس از فلفل‌کوبی از روستا به سمت بازارهای هدف خارج شده است.

وی بیان کرد: از هر پنج تا شش کیلوگرم فلفلِ تر، یک کیلوگرم فلفل خشک به دست می‌آید که به کارخانه‌ها و شرکت‌های مواد غذایی شهرستان‌ها و استان‌های مجاور ارسال می‌شود.

وی اضافه کرد: فلفل خشک داورزن در ۴۰ کارگاه فعال فلفل‌کوبی روستای بیزه آسیاب می‌شود که علاوه بر ایجاد اشتغال باعث درآمدزایی روستاییان و کشاورزان شده اما علی‌رغم همه این اتفاقات خوب، نبودنِ صنایع تبدیلی و دستگاه خشک‌کن، عدم ثبات بازار، کمبود تسهیلات و از همه مهم‌تر بسته‌بندی و برندسازی، داستان فلفل را در این روستا ناخوشایند کرده است.

فرومد قطب فلفل استان سمنان

سفر برای فلفل قرمز همچنان ادامه دارد؛ از دل مسیری پر پیچ‌وخم و جاده‌ای ۱۸ کیلومتری به روستای فرومد در شهرستان میامی می‌رسم، همان‌جا که به روستای هدف گردشگری معروف است و مقبره شاعر بنام قرن هشتم ایران، ابن یمین فریومدی در آن قرار گرفته است. فلفل‌ها در این روستا فرش قرمز پاییز را پهن کرده‌اند و نوید بهار برداشت تندترین ادویه ایرانی را در استان سمنان می‌دهد.

محلی‌ها می‌گویند: قدمت حدود ۳۰۰ ساله کشت سنتی فلفل قرمز در روستاهای کلاته اسد، میرعلم، کلاته‌سادات، استربند و فیروزآباد، دهستان فرومد را به قطب تولید تندترین فلفل در این استان مبدل کرده است.

آنچه آمارها نشان می‌دهد این است که سالانه بیش از ۲۰۰ هکتار از اراضی این شهرستان با متوسط تولید ۲ و نیم تا ۳ تن در هکتار، زیر کشت فلفل است و فلفل‌کاران ۵۰۰ تا ۶۰۰ تن محصول برداشت شده را به‌صورت تر و خشک شده به بازار عرضه می‌کنند.

مجید مالدار فلفل کار نمونۀ فرومد، تولید این محصول را در کشت اول، از یک ماه قبل نوروز آغاز و در اواخر خرداد محصول را برداشت می‌کند.

او می‌گوید: آنچه این تولید انحصاری را اقتصادی کرده، کشت دوم است که کشاورزان بعد برداشت مزارع گندم و جو اصطلاحاً به‌صورت نشاکاری فلفل را در همان زمین عمل می‌آورند که این نوع فلفل باکیفیت در اوایل پاییز به بازار می‌آید.

این فلفل‌کار تصریح کرد: روش برداشت و عمل‌آوری فلفل در فرومد همچنان سنتی است و کشاورزان پس از به بار نشستن بوته‌ها، بخشی از محصول را به‌صورت تر به بازار می‌فرستند.

او بیان کرد: فلفل‌کاران عمدۀ محصول برداشت شده را به مدت ۱۴ تا ۲۰ روز در پشت‌بام‌ها و مناطق رو به آفتاب کوهستان‌های اطراف محل سکونت و حتی در محوطه‌های روباز داخل روستا خشک می‌کنند که قیمت آن تا ۳۰ هزار تومان هم می‌رسد.

کارگاهی تعطیل شده

به گفتۀ اهالی روستای فرومد تنها کارگاه فلفل‌کوبی این روستا که زمانی برای خودش بروبیایی داشت و در آن ۱۰ نفر به‌طور مستقیم و ۳۰ نفر غیرمستقیم فعالیت می‌کردند، ۱۶ سالی است که تعطیل شده و دیگر طعم خوش تولید و اشتغال را به خود ندیده است. مسئول این کارگاه به من گفت: پای دلالان که به این روستا باز شد، قیمت فلفل‌های قرمز نوسان شدیدی پیدا کرد؛ آن‌ها فلفل‌ها را در کیسه‌هایی ۲۰ و ۴۰ کیلویی از کشاورزان خریداری می‌کردند و بردند. این شد که فلفل‌ها کم و کمتر شد و دیگر چرخ کارگاه نچرخید. هرچند که مسئولان امر نیز علی‌رغم چندین بار پیگیری و نامه‌نگاری نه تسهیلاتی دادند و نه حمایتی کردند.

یک بام صادرات و دو هوای واردات

فضای مجازی و اینترنت به‌شدت پر است از شماره‌هایی که شرکت‌های مختلف صادرات و واردات فلفل قرمز که کار پیگیری را برای تو راحت‌تر می‌کند. از این‌رو با چند شرکت بزرگ صادراتی و وارداتی در نقش یک مدیر فروش فلفل قرمز از شهرستان‌های مختلف خراسان رضوی تماس می‌گیرم.

شرکت اول در کار واردات فلفل قرمز از کشور هند است. به مدیر فروش آن می‌گویم: حدود ۵۰۰ کیلو فلفل قرمز هندی می‌خواهم. دارید؟ قیمت این فلفل‌ها چند می‌گوید: ۵۰۰ کیلو. ما برای بیشتر از ۱۰۰ کیلو در واتساپ ارتباط برقرار می‌کنیم. شماره واتساپ را بدهید. در آنجا به سؤالاتتان پاسخ می‌دهیم. شماره تماس می‌دهم به فاصله کمتر از نیم ساعت ارتباط ما برقرار می‌شود. از چند و چون فلفل‌های هندی می‌پرسم. تضمین می‌کند که کیفیتش بسیار عالی و درجه یک است و هر کیلو را به قیمت ۴۲ هزار تومان به من می‌فروشد. از او سؤال می‌کنم فلفل ایرانی هم دارید؟ می‌گوید: بله قیمت ۴۰ هزار تومان.

سپس با یکی از شرکت‌های وارداتی دیگر تماس می‌گیرم. می‌گوید: فلفل قرمز ترکیه‌ای دارد و هر کیلو را به من ۶۲ هزار تومان می‌فروشد. از او می‌پرسم فلفل ایرانی هم می‌خرید؟ می‌گوید: نه ولی آمارش را دارد. کیلویی ۳۸ هزار تومان است.

حالا با شرکت صادراتی تماس می‌گیرم. ابتدا شهری که در آن کار فروش یا خرید فلفل را انجام می‌دهم می‌پرسد و تناژ درخواستی را اعلام می‌کند. می‌گوید: هر کیلو فلفل قرمز را ۳۰ هزار تومان از من می‌خرد. در کنار صحبت‌هایی که ردوبدل شد یک پیشنهاد خوب هم می‌دهد. می‌گوید: اگر می‌خواهی محصولت مستقیم و بدون واسطه به فروش برسد با کارخانه‌های محصولات غذایی تماس بگیر، آن‌ها مجبورند که فلفل قرمز تو را به قیمت بیشتری خریداری کنند. این‌طور هم دست واسطه‌ها از محصولت کوتاه می‌شود و هم ضرر کمتری می‌بینی.

از او علت کاهش این قیمت را می‌پرسم، می‌گوید: سال گذشته که قیمت فلفل عددی بسیار عالی بود همه کشاورزان فلفل کار در هکتارهای بالا فلفل کشت کردند. حالا فلفل‌های امسال به دلیل کرونا و مشکلات به وجود آمده در یک بام و دو هوای صادرات قرار گرفته و قیمت‌ها به شدت پایین آمده است.

ماجرا کمی جالب شده است، فلفل قرمز وارداتی قیمتش از فلفل داخلی ما در برخی انواع بیشتر و در برخی دیگر آن‌قدر پایین است که فلفل‌های تولیدی ما روی دست کشاورزان به اصطلاح باد کرده است، اما همچنان مُصِر به واردات فلفل قرمز آن‌هم از کشورهای ترکیه، هند، اندونزی، اتریش، ویتنام و امارات هستیم.

سؤال اینجاست که چرا با وجود اینکه ایران یکی از ۲۰ کشور صادرکننده فلفل جهان است و نیاز آن‌چنانی به فلفل‌های وارداتی ندارد اما همچنان واردات بیش از ۱۴ میلیون دلاری فلفل قرمز با بیش از ۳ هزار و ۸۲۴ تن محصول، ادامه داشته است؟

مشترک مورد نظر در دسترس نمی‌باشد!

این سؤال و چند سؤال دیگر مرا به وزارت جهاد کشاورزی می‌کشاند. همان‌جا که پس از چند روز تلاش، تماس‌ها متأسفانه نه‌تنها با وزیر جهاد کشاورزی برقرار نشد که مدام در پاس‌کاری روابط عمومی، معاونت زراعی و معاونت بازرگانی و امور هماهنگی جهاد کشاورزی سؤال‌هایی با این مضمون که «چرا برای فلفل قرمز خرید تضمینی وجود ندارد؟ علی‌رغم تأمین فلفل قرمز توسط کشاورزان ایرانی چه نیازی به واردات این نوع محصول در کشور است؟ دلالان و واسطه گران در این میان چه کسانی هستند و آیا برنامه‌ای برای برخورد با آن‌ها وجود دارد؟» بی‌پاسخ ماند.

البته بیان این مسئله خالی از لطف نیست: زمانی که با برخی از مدیران روابط عمومی این وزارتخانه تماس برقرار شد آن‌ها با تعجب نام فلفل قرمز را بیان می‌کردند و می‌گفتند: منظورتان همان فلفل دلمه‌ای است؟ و آن‌هایی هم که کمی اطلاعات بیشتری داشتند، گفتند: خرید تضمینی برای این محصول وجود ندارد.

در هر حال با وجود تولید درخور توجه سالانۀ فلفل قرمز در کشور، آنچه این محصول تندوتیز ایرانی را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده فروش فله‌ای فلفل قرمز به‌صورت کیسه‌ای‌تر و خشک، نبود صنایع بسته‌بندی و تبدیلی، پای لنگ صادرات، واردات غیر لازم و واسطه‌گرانی است که اگر برای آن فکری اساسی نشود و وعده‌ها تنها بر روی کاغذ بماند معلوم نیست شاهد چه اتفاقات ناخوشایندی برای این محصول ارزآور وطنی در آینده‌ای نه‌چندان دور خواهیم بود.