آسوده بچاپید

امیر مسکنی

سبزواریان: قدیمی‌ها می‌گویند «پرحرفی از پر دردی است» و این روزها رسانه‌های سبزوار پر از درد هستند. این پرحرفی‌ها را می‌کنیم؛ شاید کسی (ذره‌ای) دلش به حال این قوم خسته و دل‌شکسته بسوزد و کاری بکند…

[divider]

حرف آخر را همین اول بزنیم…

«نشریه، بسیار خوب است درصورتی‌که محتوای آن، محتوای آموزنده باشد و دست‌اندرکاران آن متعهد باشند؛ این نشریه رأس همه امور می‌شود. انسان اگر انصاف داشته باشد، باید به خاطر مردمی که قلم‌ها را برای این‌ها آزاد گذاشته‌اند، از قلم و قدمش استفاده کند و دیانت هم اقتضای همین را می‌کند. ما باید نشریاتمان مفید باشد و اخلاق جامعه را اصلاح کنیم.» ۱

به‌راستی چه تعداد از این کاغذهایی که هر روز به نام نشریات محلی در این شهر توزیع می‌شود، مفید است و جامعه را اصلاح می‌کند؟

شهر کاغذی

در تاریخ ۹/۱۰/۱۳۹۴ نامه‌ای تاریخی و عجیب به امضای سرپرست سابق اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی سبزوار به دفاتر رسانه‌های سبزوار ارسال می‌شود که در آن مدیران و نمایندگان ۱۸ نشریه و ویژه‌نامه مورد خطاب قرارگرفته‌اند.

[شاید می‌شد با چاپ تصویر همین نامه و یک مرثیه چندخطی، عمق فاجعه را نشان داد و بعد هم سکوت کرد؛ نامه‌ای که نشان می‌داد مدیران ارشد فرهنگی این شهر نه‌تنها قوانین ابتدایی حوزه‌های تحت سرپرستی خود را نمی‌شناسند، بلکه هیچ اطلاعی از نحوه فعالیت آن‌ها ندارند و تنها زمانی به یاد آن‌ها می‌افتند که فشاری را حس کنند؛ و البته در این مواقع نیز با تمام قدرت سعی در فرار از مسئولیت‌های خود دارند و بهترین راه را حواله دادن به نیروهای انتظامی و قضایی می‌دانند.]

نکته جالب اینجاست که در حال حاضر فقط ۵ نشریه (و ۲ سایت) دارای مجوز فعالیت رسانه‌ای در شهرستان سبزوار هستند و اغلب نشریات منتشرشده در این شهرستان به‌صورت غیرقانونی فعالیت می‌کنند.

شاید برای افرادی خارج از محدوده شهرستان سبزوار، باورنکردنی و دور از تصور باشد که در یک شهر (در کمتر از ۲ سال) بیش از ۱۰ نشریه غیرمجاز (و حتی بدون مجوز) فعالیت کنند؛ اما تاریخ نشان داده، برای ما سبزواری‌ها تقریباً هیچ کاری نشدنی نیست.

[شما که غریبه نیستید؛ در این شهر (اگر کاری به کار کسی نداشته باشید!) حتی استفاده بدون مجوز قانونی از عناوینی مثل انجمن خبرنگاران و خانه مطبوعات هم آزاد است.]

چه کسی مجاز است؟

اغلب مدیران سبزواری که در حوزه رسانه (سرپرستی، مدیریت و نظارت) مسئولیتی دارند، کمتر از ۲-۳ سال است که در این سمت‌ها مشغول به فعالیت هستند. لیست زیر جهت آشنایی ایشان با رسانه‌های مجاز است که در محدوده شهرستان سبزوار فعالیت می‌کنند.۲

(لیست به ترتیب تاریخ دریافت مجوز است.)

یه سفره‌ای هست…

به قول بعضی دوستان، نباید خیلی سخت گرفت. به‌هرحال سفره‌ای پهن شده است و دیگران هم لقمه‌ای برمی‌دارند و می‌خورند.
اشکال وارده همین‌جاست که این میهمانان ناخوانده، امروز سفره رسانه‌های سبزوار را خالی کرده‌اند. شما حتی یک نشریه بومی را در چند سال اخیر نمی‌توانید پیدا کنید که توانسته باشد به‌صورت منظم، با برنامه و البته با رعایت شأن فرهنگی خود، منتشر شده باشد.
امروزه نشریات محلی در سبزوار جایگاهی همچون ویژه‌نامه‌های تبلیغاتی دارند که باید حتماً به‌صورت رایگان توزیع شوند. روزگاری نه‌چندان دور در همین شهر، مردم برای خرید هفته‌نامه فرهنگ هزینه می‌کردند. فرهنگی که امروز به‌واسطه مدیریت ضعیف و فاجعه‌بار مدیران گذشته نابود شده است.

عدم نظارت در حوزه رسانه (مکتوب و مجازی) آسیب دیگری هم دارد که شاید کمتر کسی به آن توجه کرده باشد: دست‌درازی به بیت‌المال!

با یک برآورد ساده (و البته غیررسمی) می‌شود گفت سالانه بیش از نیم میلیارد تومان جهت تبلیغات ادارات، نهادها، دانشگاه‌ها و سازمان‌های دولتی سبزوار در نشریات هزینه می‌شود و تقریباً تمام این هزینه‌ها به‌صورت غیرقانونی، از خزانه دولت و جیب مردم به حساب این رسانه‌های غیرمجاز واریز می‌شود؛ و این در حالی است که مسئولان نشریات قانونی و مجاز سبزوار به دلیل عدم تأمین اعتبار و جبران هزینه‌های خود، یا مجبور به واگذاری و اجاره رسانه خود به برخی از همین سودجویان می‌شوند و یا عطای کار فرهنگی را به لقایش می‌بخشند و نظاره‌گر مرگ رسانه خود (و لغو امتیاز آن) می‌شوند. (در همین سال‌ها نشریات بیهق، فرهنگ سبزوار و ندای کویر لغو امتیاز شده‌اند.) سودجویانی که از حداقل صلاحیت‌ها برای اداره یک رسانه برخوردار نیستند و امروز نبض رسانه‌های سبزوار را در دست گرفته‌اند.

صفحات و ستون‌های زردنامه‌های تبلیغاتی به مزایده گذاشته می‌شود و مدیران عشق شهرت، برای دیده شدن (از کیسه بیت‌المال) خرج می‌کنند و هر روز در طرح و رنگی جدید و با عنوانی دهان‌پرکن، میهمان این (به‌اصطلاح) نشریات می‌شوند.

این‌که چرا و چگونه برخی مدیران دولتی، این‌همه بریزوبپاش‌های غیرقانونی (و البته علنی) دارند و کسی آن‌ها را بازخواست نمی‌کند، باز هم در حوزه صلاحیت ما نیست…

«یکی از خصوصیات، این است که مردم می‌خواهند این احساس را داشته باشند که مسئولان کشور در سطوح مختلف، نسبت به موجودی کشور، امانت‌دار و امین‌اند. این را من می‌خواهم از شما به‌طور جد بخواهم که مراقب باشید، این امانت و این روحیه امانت‌داری نسبت به آنچه از مردم در اختیار ماست – بیت‌المال و آنچه مربوط به ثروت‌های عمومی کشور است – اختلال پیدا نکند.» ۳

مملکت قانون داره…

آخرین باری که برای اعتراض به نحوه مدیریت فضای رسانه‌ای به اداره ارشاد سبزوار مراجعه کردیم، مسئول مربوطه، اعلام کردند اگر مدارکی در جهت اثبات تخلفات موردادعا دارید به ما ارائه کنید.

این‌که چرا یک فرد شاکی، خودش باید قوانین را استخراج کند و به مسئولین ارائه کند را فقط خدا می‌داند و همان مسئولین مربوطه! اما برای اینکه دیگر مقامات مسئول هم در جریان باشند و کسی بهانه‌ای برای عدم اطلاع از قوانین نداشته باشد (مگر اطلاع از این قوانین جزو وظایفشان نیست؟) خلاصه‌ای از آن را یادآوری می‌کنیم:

آیین‌نامه اجرایی قانون مطبوعات:

ماده ۱- مطبوعات به لحاظ زمان انتشار منظم می‌توانند با یکی از فواصل زمانی زیر منتشر شوند: روزی یک‌بار (روزنامه) – هفته‌ای یک‌بار (هفته‌نامه) – دو هفته یک‌بار – ماهی یک‌بار (ماهنامه) – دو ماه یک‌بار – سه ماه یک‌بار (فصلنامه) – شش ماه یک‌بار – سالی یک‌بار (سالنامه).

یکی از مهم‌ترین وظایف مدیران ارشاد، رسیدگی و نظارت بر نحوه انتشار نشریات است، یعنی یک ماهنامه، چندین شماره در ماه و البته یک هفته‌نامه هم به‌صورت سالانه منتشر نشود.

ماده ۴ – انتشار فوق‌العاده، ویژه‌نامه و دیگر ضمایم با همان نام نشریه و منطبق با سایر مشخصات مندرج در پروانه انتشار با رعایت سایر ضوابط قانون مطبوعات مجاز می‌باشد.

تبصره ۱- چاپ هرگونه آگهی‌نامه به شکل نشریه توسط کانون‌های تبلیغاتی ممنوع است.

تبصره ۲ – چاپ و انتشار ویژه‌نامه‌های محلی توسط روزنامه‌های سراسری در صورتی مجاز است که حجم آگهی‌های آن از سی درصد (۳۰%) صفحات ویژه‌نامه بیشتر نباشد.

این روزها اغلب ویژه‌نامه‌های محلی (که غیرقانونی هم هستند) با بیش از ۷۰% آگهی منتشر می‌شوند.

قانون مطبوعات:

ماده ۷ – موارد ذیل ممنوع و جرم محسوب می‌شود:
الف – چاپ و انتشار نشریه‌ای که پروانه برای آن صادر نشده و یا پروانه آن لغو گردیده است و یا به دستور دادگاه به‌طور موقت یا دائم تعطیل‌گردیده است.

به نظر می‌رسد با وجود سایت جامع رسانه‌های کشور بررسی مجوزهای نشریات کار سختی نیست.

مقررات آگهی‌های دولتی

کلیه دستگاه‌های اجرایی انتشار آگهی‌های خود را صرفاً از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام دهند.۴

بخشنامه مذکور به‌اندازه کافی صریح و شفاف است که نشان بدهد تمامی تبلیغات و آگهی‌های دولتی در سبزوار، غیرقانونی است.

در اجرای بند (۵) ماده (۲) قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- مصوب ۱۳۶۵- در خصوص تعیین ضوابط تمرکز و توزیع آگهی‌های دولتی و تقسیم آن بین جراید، مقتضی است دستگاه‌های اجرایی، حداقل سه روز قبل از موعد چاپ، آگهی‌های موردنظر را بدون ذکر نام نشریه و در صورت لزوم تنها با تعیین زمان انتشار (روزنامه صبح یا عصر) و نیز دفعات چاپ آن به اداره کل مطبوعات داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال نمایند. ۵

تنها چند ماه بعد از این بخش‌نامه فرماندار باسابقه سبزوار (شعبانی عطار) در نشست شورای اداری شهرستان سبزوار از دستگاه‌های اجرایی و مسئولان سبزواری درخواست می‌کند که آگهی‌های خود را به نشریات محلی بدهند تا کمکی به اصحاب رسانه شود. ۶ روشن و واضح است که فرماندار سابق، حتی نیم‌نگاهی به بخش‌نامه‌های فرادستی خود نکرده است. (البته امیدواریم فرماندار فعلی گوشه چشمی به این بخش‌نامه‌ها داشته باشند.)

ویژه‌نامه‌ها و ضمایم…

طبق قانون تمامی ضمیمه‌های نشریات باید به همراه نسخه اصلی نشریه توزیع شوند. یکی از جالب‌ترین استدلال‌های متخلفین حوزه رسانه در سبزوار این است که نشریات چاپ‌شده در سبزوار ویژه‌نامه هستند و نه ضمیمه.

باید توجه این علاقه‌مندان به حوزه رسانه را به صحبت‌های معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی جلب کنیم:

«جلوگیری جدی از توزیع نیازمندی‌های مجزای از روزنامه‌ها که به بازار مطبوعات محلی ضربه می‌زند یکی دیگر از سیاست‌های حمایتی این معاونت از مطبوعات و رسانه‌های محلی است. مطابق آیین‌نامه اجرایی قانون مطبوعات، اساساً روزنامه‌های سراسری حق ندارند ویژه‌نامه‌های مستقل برای استان‌ها منتشر کنند. معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین با اشاره به اینکه انتشار آگهی‌های دولتی در ویژه‌نامه‌های استانی ممنوع است از نرم‌افزاری شدن رویه توزیع آگهی‌های دولتی برای تهران و ادارات کل استان‌ها در آینده‌ای نزدیک خبر داد و افزود: ویژه‌نامه‌های استانی نباید بیش از ۳۰ درصد محتوای خود را به آگهی اختصاص دهند.۷»

دفاتر نمایندگی و سرپرستی

طبق شیوه‌نامه مصوب اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دفاتر سرپرستی و نمایندگی استان و شهرستان‌ها تنها در صورتی موردحمایت این اداره هستند که شرایط زیر را داشته باشند:

ماده ۵: (۱۸ مورد ذکر شده است که ما به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.)۸
• امضاء و رعایت میثاق‌نامه اخلاق روزنامه‌نگاری
• ثبت اطلاعات شخصی و محل کار و ارائه مدارک در سامانه جامع رسانه‌های کشور
• دارا بودن مدرک تحصیلی کارشناسی با یک سال سابقه کار مطبوعاتی، کاردانی با ۴ سال سابقه کار مطبوعاتی و یا دیپلم با ۷ سال سابقه کار مطبوعاتی
• کسب نمره قبولی در آزمون کتبی آشنایی با قانون مطبوعات از طریق آزمون الکترونیک
• معرفی توسط صاحب‌امتیاز در سامانه جامع رسانه‌های کشور
• داشتن محل و ارائه سند مالکیت به نام سرپرست یا اجاره‌نامه قانونی
• توزیع مستمر حداقل ۵۰ نسخه از نشریه متبوع
• رعایت ضوابط در اخذ و جذب آگهی‌ها:
o پرهیز از دریافت مستقیم آگهی‌های دولتی (خارج از مجرای قانونی)
o رعایت دستورالعمل نحوه توزیع آگهی‌های دولتی به‌ویژه عدم انتشار آگهی دولتی در ویژه‌نامه‌های استانی
o الزام به چاپ آگهی‌های دولتی در همان نشریه و پرهیز از درج آن‌ها در سایر نشریات
o آگهی دولتی سراسری به روزنامه یا هفته‌نامه‌ای تعلق می‌گیرد که علاوه بر سایر شرایط، حداقل در ۲۵ استان توزیع می‌شود.
o اخذ آگهی‌های خصوصی با رعایت قوانین و مقررات تبلیغاتی و اخذ تأییدیه‌های ضروری از مراکز نظارتی ذی‌ربط

• رعایت ضوابط در انتشار ویژه‌نامه‌های استانی:
o رعایت مشخصات پروانه‌ای.
o انتشار ویژه‌نامه استانی اختصاص به نشریه‌ای دارد که به‌طور مرتب منتشر و توزیع می‌شود.
o درج نشانی دفتر و تلفن و نام سرپرست دفتر استان در ویژه‌نامه‌های استانی
o توجه به مصالح و حساسیت‌های اجتماعی در محتوای عکس‌ها و خبرهای تهیه‌شده
o تحویل یک نسخه از ویژه‌نامه به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان

و البته در این شیوه‌نامه جرائم و تخلفاتی نیز پیش‌بینی شده است:

ماده ۱۳- وفق قانون مطبوعات و آیین‌نامه اجرایی آن موارد ذیل ممنوع است و منجر به قطع همکاری ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها و ابطال پروانه دفتر کار خواهد شد:

• انتشار ویژه‌نامه با شمارگان بالاتر از شمارگان خود نشریه در آن منطقه، با نامی متفاوت از نام نشریه، توزیع جداگانه آن، درج قیمت یا شماره مسلسل مستقل. (انتشار ویژه‌نامه‌های محلی توسط نشریات سراسری در صورتی مجاز است که حجم آگهی‌های آن بیشتر از سی درصد صفحات ویژه‌نامه نباشد.)
• چاپ و انتشار ویژه‌نامه نشریه‌ای که پروانه برای آن صادر نشده و یا پروانه آن لغو گردیده و یا به دستور دادگاه به‌طور موقت یا دائم تعطیل شده
• انتشار نشریه به‌نحوی‌که با نشریات موجود یا نشریاتی که به‌طور موقت یا دائم تعطیل شده‌اند از نظر نام، علامت و شکل اشتباه شود.
• چاپ هرگونه آگهی‌نامه به شکل نشریه توسط کانون‌های تبلیغاتی
• تکثیر مطبوعات موجود به همان زبان و شکلی که چاپ شده، بدون اجازه صاحب‌امتیاز
• تغییر نام، روش و ترتیب انتشار نشریه بدون اطلاع و تصویب هیئت نظارت بر مطبوعات
• اضافه کردن هرگونه کلمه و یا عبارت به نام نشریه به‌جز آنچه که در پروانه انتشار ذکر شده (ذکر عبارت ویژه‌نامه یا ضمیمه به صورتی که جزو نام یا نامواره (لوگو) محسوب نشود بلامانع است)

حرف آخر

اگرچه «جهل به قانون رافع مسئولیت نیست ۹» ولی ما فرض را بر این می‌گیریم که مسئولین ما امکان دسترسی به قوانین را نداشته‌اند. سعی کردیم در حد توان خود وظایف این عزیزان را یادآوری کنیم و درخواست کنیم که (در صورت تمایل البته!) به تخلفات حوزه مدیریتی خود نظارت کنند و سعی کنند از نشریات و رسانه‌های این شهرستان حمایت کنند.

و البته از همکاران خود هم انتظار داریم که در این مسیر همراه ما باشند.

–
…زیر لب گفت: مرسی
از جایم جهیدم و همان‌جا، در اتاق، مشغول قدم زدن شدم. سراسر وجودم از خشم و غضب، پر شده بود. پرسیدم: بابت چه مرسی! چرا مرسی؟! آخر من که سرتان کلاه گذاشتم! لعنت بر شیطان؛ غارتتان کرده‌ام! علناً دزدی کرده‌ام .
گفت: پیش‌ازاین، هر جا کار کردم، همین را هم از من مضایقه می‌کردند.
مضایقه می‌کردند؟ هیچ جای تعجب نیست! ببینید تا حالا با شما شوخی می‌کردم، قصد داشتم درس تلخی به شما بدهم… هشتاد روبل طلبتان را می‌دهم… همه‌اش توی آن پاکتی است که ملاحظه‌اش می‌کنید! اما حیف آدم نیست که این‌قدر بی‌دست‌وپا باشد؟ چر ا اعتراض نمی‌کنید؟ چرا سکوت می‌کنید؟ در دنیای ما چطور ممکن است انسان، تلخ‌زبانی بلد نباشد؟ چطور ممکن است این‌قدر بی‌عرضه باشد؟
به تلخی لبخند زد. در چهره‌اش خواندم که آری ممکن است. به خاطر درس تلخی که به او داده بودم از او پوزش خواستم و به‌رغم حیرت فراوانش، ۸۰ روبل طلبش را پرداختم. با حجب و کمرویی، تشکر کرد و رفت.
به پشت سر او نگریستم و با خود فکر کردم در دنیای ما، قوی بودن و زور گفتن، چه سهل و ساده است… ۱۰

–
۱- ۱۱/۳/۱۳۳۶۰ ـ بیانات امام خمینی (ره) در جمع کارکنان نشریه عروه‌الوثقی، صحیفه نور، ج ۱۴، ص ۲۴۹.
۲- «فرهنگ سبزوار» و «ندای کویر» لغو امتیاز شده‌اند. دفتر مرکزی نشریه «خورشید کویر» در مشهد ثبت شده و جزو نشریات محلی سبزوار نیست.
۳- بیانات رهبری در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام به مناسبت عید سعید غدیر
۴- بخشنامه شماره ۷۳۴۳۰/۳۴۳۹۴ به تاریخ ۱۰/۱۱/ ۱۳۸۴
۵- بخشنامه شماره ۱۰۲۳۷/۴۷۹۵۵ به تاریخ ۲۶/۰۱/۱۳۹۱ به وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات دولتی، نهادهای انقلاب اسلامی و استانداری‌های سراسر کشور
۶- مجله اینترنتی اسرارنامه
۷- حسین انتظامی: توزیع آگهی‌های دولتی نرم‌افزاری می‌شود
۸- http://press.farhang.gov.ir/fa/news/197009
۹- ماده ۱۵۵ قانون مجازات اسلامی جدید: «جهل به حکم، مانع از مجازات مرتکب نیست، مگر این‌که تحصیل علم عادتاً برای وی ممکن نباشد یا جهل به حکم شرعاً عذر محسوب شود»
۱۰- داستان کوتاه «بی دست‌وپا» از آنتون چخوف – ترجمه سعید ضیاء – سایت یک پزشک

—

منتشر شده در هفته‌نامه ستاره شرق – شماره ۲۵