بلای جان چشم اندازها و محیط زیست شهری

محمدنادر اخباری – روزنامه نگار و پژوهشگر

شهر سبزوار به لحاظ موقعیت جغرافیایی، روی کمربند خشک – نیمه خشک کره زمین و تقریبا روی مدار ۳۶ درجه شمالی واقع شده است و اقلیمی نیمه بیابانی دارد. میزان سالانه تابش مستقیم اشعه خورشید، بین ۱۶۰ تا ۲۰۰ کیلو کالری بر سانتیمتر مربع و مقدار نزولات جوی، کمتر از ۲۵۰ میلی متر می باشد.

این عوامل دست به دست هم داده اند تا بادهای غبارآلود موسمی که معمولا طی ماه های فروردین، شهریور، مهر، آبان و اسفند شهر را در می نوردند، تاثیرات نا خوشایندی بر سلامت شهروندان و نظافت فضاهای داخلی و فضاهای شهری بگذراند. عواقب وزش این بادهای غبارآلود، طی سال های اخیر و در نتیجه پدیده موسوم به غبار عربی که به واسطه خشکیدن هورهای جنوب عراق و خشکسالی های مکرر شمال عربستان، از آن خطه بر می خیزند، رو به وخامت گذاشته اند.
اما جدای از این غبارها و ریز معلق ها و تاثیراتشان بر آلودگی فضاهای خصوصی و شهری و همزمان با رشد ناگهانی بلند مرتبه سازی و انبوه سازی در شهرها از جمله در سبزوار، ماده ی آلاینده دیگری در حجم بالا به سایر آلاینده ها اضافه شده است.

سقف های آلاینده

مصرف ورق های پلاستوفوم – که به اشتباه، یونولیت خوانده می شوند- با دو کارکرد اصلی استفاده در سقف های فوم بتن و نیز عایق کاری جدارهای جداکننده، به صورتی جهشی رو به افزایش است.

از این ورقها به عنوان قالبی برای بتن ریزی و عایق کاری سقف ها و بعضا دیوارها استفاده می شود. این بلوک ها، از یک محصول پتروشیمی به نام پلی استایرن (poly styrene) و با فرآوری دانه های آن به روش تزریقی و انبساط تحت فشار و بخار تولید می گردند.
ساختمان سازان و به ویژه انبوه سازان از این بلوک ها به واسطه سبکی آنها و در نتیجه کاهش وزن نهایی ساختمان و افت آسیب پذیری در برابر زلزله –والبته سهولت استفاده و سرعت بالای ساخت و هزینه ی تمام شده ی پایین تر در مقایسه با سقف های آجری – بهره می برند.

تا سال های اخیر برای تولید این بلوک ها در ایران استانداردی وجود نداشت، اما با رشد تولید و بازار مصرف این محصول، استاندارد تولید در سال ۱۳۸۸ اجرایی شد.
اما متاسفانه هیچ دستورالعمل مشخصی برای برش استاندارد و بدون ضایعات این بلوکها وجود ندارد.

به طور معمول این ورق ها در کارخانه ها یا کارگاه ها، با دستگاههای CNC برش می خورند که از فناوری ساده Hot Wire (یا همان مفتول داغ: سیم هایی با مقاومت الکتریکی بالا که با عبور جریان برق گداخته می شوند) بهره می برند.

این دستگاه ها، برش هایی تمیز با لبه های صاف ایجاد می کنند و ضایعاتی بر جای نمی گذارند.

اما در سایت های ساختمان سازی، لبه ها یا سایر بخش های اضافی این بلوک ها را با تیغ، اره یا فشار می برند یا می شکنند و جدا می کنند. این عمل باعث می شود از یک طرف تکه های جدا شده بلوک های پلاستوفوم، یا عامدانه به کوچه ها و معابر یا روی بام همسایگان ریخته شوند و یا در اثر بی توجهی و تاخیر در انتقال ضایعات پلاستوفوم به محل های مخصوص، به وسیله باد به مناطق مجاور و یا حتی دوردست منتقل شوند.
از طرف دیگر ضایعات کوچکتر قطعه ای یا دانه های سفید رنگ بسیار سبک آن، حتی در نتیجه وزش آرام یک نسیم جابجا می شوند.

حال تاثیر بادهای غبار آلودی که در ابتدا توصیف شدند را بر این دانه های ریز و سبک تصور نماییم.

همگان، گسترش این دانه ها و قطعات توسط باد و جریان آب و نشستن آنها بر حیاط منازل،پیاده رو ها، خیابان ها، پارک ها و… و ورود آن ها به فضاهای داخلی مسکونی و تجاری را شاهد بوده ایم که این خود به معضلی برای شهروندان و کارگران تلاشگر شهرداری تبدیل شده است.

نظر به این که ترکیب پلی استایرن، از ترکیبات پلاستیکی است، بسته به موقعیت و شرایط چند صد سال در طبیعت برجا می ماند، انبوه ضایعات این محصول در شهر و طبیعت خارج شهر، مشکلات زیست محیطی عدیده ای به دنبال خواهد داشت.

اگر شهرداری با دقت و پیگیری دائمی، بر امر برش استاندارد و جمع آوری این ضایعات از محل ساخت به واحدهای بازیافت، نظارت نماید؛ کمتر شاهد آسیب این ذرات و قطعات به نظافت عمومی شهری و محیط زیست خواهیم بود.