تاریکی های یک طرح شفاف

مجلس در هفته‌ای که گذشت تعطیل بود؛ اما چهارشنبه هفته قبل، در آخرین روز کاری نمایندگان، پیش از آغاز تعطیلات تابستانی، طرحی در دستور کار صحن علنی مجلس قرار گرفت که در طول هفته جاری، نه‌تنها همچنان موردتوجه افکار عمومی باقی ماند، بلکه با واکنش‌هایی از سوی خود نمایندگان نیز روبه‌رو شد. طرحی درباره نحوه رأی‌گیری در صحن علنی مجلس با عنوان طرح شفافیت آرای نمایندگان که یک‌فوریت آن با ۱۶۰ امضا در دستور کار روز چهارشنبه هفته قبل مجلس قرار گرفت اما درنهایت، در حالی با مخالفت نمایندگان مواجه شد که تنها ۵۹ نماینده به‌فوریت این طرح رأی دادند.

طرح شفافیت آرای نمایندگان که نسخه نخست آن توسط محمدجواد فتحی، نماینده اصلاح‌طلب تهران تهیه شده بود، بیش از ۹ ماه پیش تقدیم هیئت‌رئیسه مجلس شد اما تنها زمانی در دستور کار صحن علنی مجلس قرار گرفت که این طرح با طرح مشابهی که توسط حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده عضو جبهه پایداری شاهین‌شهر اصفهان نیز طراحی شده بود، اجماع شد.

راز اختلاف آرای موافقان و امضاکنندگان

در این میان اما نکته مهمی که کمتر موردتوجه افکار عمومی و البته حامیان عمدتاً اصولگرای این طرح قرار گرفت، آن بود که باوجود جنجال رسانه‌ای شدید در روزهای اخیر علیه نمایندگان و انتقاد از مجلسی که شفاف نیست، مجلس صرفاً با فوریت بررسی و تصویب این طرح مخالفت کرده و رد فوریت یک طرح، به‌هیچ‌عنوان به معنای مخالفت نمایندگان و مجلس با محتوای آن طرح نیست. این اساس کار مجلس و روند رسیدگی به طرح‌ها و لوایح دارای فوریت است که ابتدا، بحث فوریت آن به رأی گذاشته می‌شود و بعد وارد بحث درباره محتوای طرح می‌شوند و اتفاقی که اکنون افتاده، صرفاً این است که مجلس موافق بررسی توأم با اولویت این طرح نبوده است. درواقع راز اختلاف آشکار میان تعداد ۱۶۰ امضای این طرح و ۵۹ رأی موافق آن همین مسئله بوده است. اینکه بسیاری از کسانی که طرح را امضا کردند، برای آنکه معتقد نبودند که رسیدگی به این طرح در صدر اولویت‌های مجلس قرار بگیرد، به فوریتش رأی مخالف دادند تا به‌صورت عادی نهایتاً ظرف ۶ ماه آینده در دستور کار صحن علنی مجلس قرار گیرد.

اصولگرایان سوار بر موج افکار عمومی

بااین‌حال، هم‌زمان با به راه افتادن موج منفی علیه مجلس در افکار عمومی، گروهی از اصولگرایان مجلس که معمولاً کمتر مخاطب حب‌وبغض افکار عمومی قرار می‌گیرند، بر این موج‌سوار شده و با اقدامات مختلف سعی کردند طوری نمایش دهند که اصلاح‌طلبان مخالف شفافیت بوده و با این طرح مخالفت کرده‌اند و خودشان موافق شفافیت هستند.

پیشنهادات اصول‌گرایانه برای شفافیت آرا

حسینعلی حاجی‌دلیگانی یک روز پس از رد فوریت طرح شفافیت آرای نمایندگان، راه‌حلی را به‌عنوان جایگزین پیشنهاد کرد. این نماینده اصولگرای مجلس در حساب کاربری‌اش در توییتر نوشت: «راه‌حل جدید در پاسخ به دغدغه حامیان شفافیت؛ نامه‌ای خطاب به رئیس مجلس آماده کرده‌ام که آرای نمایندگان و حضورشان در صحن علنی و کمیسیون‌ها روی سایت مجلس قرار گیرد؛ نمایندگان موافق تا یکم مهر، با پیامک اعلام کنند تا امضایشان را اخذ کنم. این دیگر نیاز به رأی‌گیری در صحن علنی ندارد!»

هم‌زمان احمد امیرآبادی‌فراهانی دیگر نماینده اصولگرای مجلس نیز وارد گود شد و توییت کرد: «روز یکشنبه (هفته جاری) از طریق خط شخصی خودم و سیستم پیامک مجلس، متن بالا را برای همکاران فرستادم. تا الآن ۶۲ نفر به من پیامک دادند و اعلام آمادگی کردند که آرای خود را داوطلبانه اعلام می‌نمایند. فردا لیست نمایندگان محترم را منتشر می‌نمایم.» اما «متن بالا» که در توییت امیرآبادی مورداشاره قرار گرفته بود، ازاین‌قرار بود: «سلام! همکار گرامی؛ تعدادی از همکاران در نظر دارند آرای خود را به‌صورت داوطلبانه اعلام نمایند و در این خصوص کمپینی به‌نام «شفافیت آرا» تشکیل شده است. درصورتی‌که داوطلب انتشار آرا هستید، طی پیامی به این‌جانب اعلام موافقت فرمایید تا نام شما جزو اسامی نمایندگان موافق منتشر شود. با تشکر. امیرآبادی.»

این اقدامات نمایندگان اصولگرا هم‌زمان شد با جوسازی رسانه‌های اصولگرا تا به هر نحو، اصلاح‌طلبان را مخالف طرح شفافیت آرای نمایندگان نشان دهند. جالب آنکه فارغ از محمدجواد فتحی، طراح اصلی این طرح، ازجمله اعضای فراکسیون امید بود، نگاهی به اسامی موافقان و مخالفان آن در جریان رأی‌گیری در صحن نیز به‌روشنی نشان از این دارد که کدام فراکسیون حامی شفافیت آرای نمایندگان بوده و کدام مخالف آن. آن‌چنان‌که در جریان رسیدگی به‌فوریت این طرح در جلسه چهارشنبه هفته قبل، مصطفی کواکبیان، نماینده اصلاح‌طلب تهران و عضو هیئت‌رئیسه فراکسیون امید در موافقت نطق کرد و حجت‌الاسلام علیرضا سلیمی، نماینده عضو جبهه پایداری محلات و ازجمله اعضای شورای مرکزی فراکسیون نمایندگان ولایی در مخالفت با آن.

مضار طرح شفافیت آرای نمایندگان

هرچند بودند اصلاح‌طلبان و چهره‌هایی شاخص از اعضای فراکسیون امید که علناً به مخالفت با این طرح پرداخته و اتفاقاً به‌طور شفاف اعلام کردند که به دلایلی به این طرح رأی منفی داده‌اند. ازجمله علی مطهری، نایب‌رئیس مجلس شورای اسلامی که در یادداشتی نوشت: «من با شفافیت حضوروغیاب‌ها و سفرهای نمایندگان و مانند این‌ها موافقم اما با شفافیت آرای آن‌ها موافق نیستم زیرا جامعه امروز ما هنوز رشد لازم را در این زمینه پیدا نکرده است. اگر آرای نمایندگان به طرح‌ها و لوایح اعلام عمومی شود، نماینده در حوزه انتخابیه خود مورد آزار و اذیت گروه‌های فشار قرار می‌گیرد یا به‌موجب نظارت استصوابی حق او در انتخابات بعدی ضایع می‌شود. به همین جهت ممکن است در محذور واقع شود و رأی واقعی خود را اعمال نکند، درحالی‌که نماینده باید در ابراز رأی خود آزاد باشد؛ لذا این‌جانب این طرح را امضا نکردم و به‌فوریت آن هم رأی ندادم.»

سیده فاطمه ذوالقدر، دیگر نماینده اصلاح‌طلب مجلس نیز همین دیروز به بیان دیدگاه خود در این رابطه پرداخت. نایب‌رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس در این رابطه به ایلنا گفت: «جزو موافقان این طرح بودم و امضا هم کردم اما مخالف افشای اسرار نمایندگان هستم؛ نباید این‌طور باشد که رأی دادن درباره مطلبی بعدها به اهرم فشاری تبدیل شود.» ذوالقدر تأکید کرد: «یک نماینده باید آزادانه عمل کند و به وظایف خود بپردازد اما این‌طور نباشد که بعد از رأی دادن به موضوعی، برایش دردسر ایجاد و اسرارش فاش شود.»

بااین‌وجود شاید موضع‌گیری بهرام پارسایی، سخنگوی فراکسیون امید، دقیق‌تر از دیگر اصلاح‌طلبان به پشت پرده جنجال رسانه‌ای اخیر علیه اصلاح‌طلبان مجلس و فراکسیون امید اشاره داشت. نماینده مردم شیراز روز گذشته در حساب کاربری‌اش در توییتر نوشت: «گروکشی رأی نماینده‌ها به بهانه شفافیت آرا، بازی جدیدی از مردم‌فریبی است؛ آیا باید باور کنیم که تصادفاً در آستانه بررسی مجدد قوانین مبارزه با پول‌شویی، همه مخالفان FATF یک‌باره طرفدار شفافیت آرا شده‌اند؟ شما که امروز به‌ظاهر پرچم‌دار شفافیت شده‌اید، چرا با FATF مخالفید؟!»

محاسن طرح شفافیت آرای نمایندگان

همان‌طور که پیش‌تر به نقل از مطهری و ذوالقدر گفتیم، نگرانی از رد صلاحیت و فشار بر نمایندگان، احتمالاً علت اصلی مخالفت با این طرح بوده و درواقع ازجمله مهم‌ترین مضار این طرح بوده است. به‌ویژه در شرایط فعلی حاکم بر سیاست ایران که هنوز روندها و ساختارها چندان شفاف نیست. موضوعی که ازقضا در جریان رسیدگی به این طرح، از سوی طراح آن نیز مطرح شد. فتحی در آن جلسه به نگرانی برخی حامیان شفافیت به خاطر نظارت استصوابی و احتمال رد صلاحیت نمایندگان سخن گفته و البته در مقام دفاع از طرحش تأکید کرده بود محاسن این طرح بیش از معایبش است. فتحی در توضیح این معایب به‌حق شهروندان اشاره کرده و گفته بود که موکلان ما باید بدانند که وکلایشان در مجلس در قبال اتفاقات مختلف چگونه عمل می‌کنند، به چه طرح‌ها و لوایحی رأی مثبت می‌دهند و با تصویب کدام طرح و لایحه مخالفت می‌کنند.

به‌جز این محاسن البته طرح شفافیت آرای نمایندگان و به‌طور کل، شفاف شدن روندها و ساختارهای حاکم بر مجلس محاسن دیگری نیز دارد. اگر همه‌چیز شفاف باشد، آن‌وقت مردم می‌فهمند مثلاً اگر اقلیتی پرچم یک کشور را در صحن علنی به آتش می‌کشد، به معنای آن نیست که کل مجلس چنین نگاهی دارد. اگر در همین بحث FATF، برخی با مخالفت‌های نابجا و جناحی، از امکان برقراری ارتباط میان نظام بانکی کشور با نظام بانکی بین‌المللی ممانعت می‌کنند، به معنای آن نیست که تمامی وکلایشان در مجلس چنین نگاهی به روابط بین‌المللی کشور دارند.

«ژله‌ای‌ها»؛ بازندگان اصلی شفافیت

هرچه بود، حالا نمایندگان با فوریت این طرح مخالفت کرده‌اند و با این حساب، در ماه‌های آینده باید منتظر رسیدگی به آن در صحن علنی باشیم. آن زمان احتمالاً تکلیف FATF مشخص‌شده و بعید نیست طیف اصولگرایی که امروز این‌چنین خود را حامی شفافیت نشان می‌دهد، دیگر تمایلی به حمایت از این طرح نداشته باشد. هرچند نباید از یاد ببریم که درمجموع مخالفان اصلی این طرح، نه اصلاح‌طلبان هستند و نه اصولگرایان. چه نظارت استصوابی علت مخالفت اصلاح‌طلبان باشد، چه هر مسئله دیگر، هم آن‌ها می‌دانند که شورای نگهبان نسبت به دیدگاه این جریان سیاسی در قبال موضوعات مختلف آگاهی دارد و هم شورای نگهبان از این آگاهی اصلاح‌طلبان باخبر است. اصولگرایان نیز وضعیتی مشابه دارند. هم شورای نگهبان نسبت به دیدگاه این جریان سیاسی آگاهی دارد و هم این جریان سیاسی نسبت به خطوط قرمز شورای نگهبان آگاه است. با این حساب، قاعدتاً مخالف اصلی این طرح، طیفی از نمایندگان هستند که بنا به شرایط تغییر رأی می‌دهند. آن‌ها که در ادبیات سیاسی-رسانه‌ای تحت عنوان «ژله‌ای‌ها» معروف‌اند، احتمالاً بازندگان اصلی شفافیت خواهند بود.