۱۸ آوریل (۲۹ فروردین ) روز جهانی محوطه ها و بناهای تاریخی است به همین مناسبت در گزارشی به سرنوشت عجیب وغریب یک بنای تاریخی در شهر سبزوار پرداختیم ،حمام تاریخی قیصریه سبزوار که به عنوان اثر مربوط به دوران قاجاریه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است ، بنابر اظهارات مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار به لباس فروشی، تغییر کاربری یافته است. به گزارش خراسان رضوی، حمام قیصریه سبزوار از بناهای فاخر دوره قاجار در خیابان قدیمی بیهق شهر سبزوار قرار دارد و این فضای سنتی و تاریخی یکی از ظرفیت های گردشگری شهر سبزوار به شمار می رود و در سال ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۶۶۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. هم اکنون بخش اصلی این حمام تاریخی تعمیر و مرمت شده و سکوهای شاه نشین موجود در اطراف صحن در گذشته برای متمولین تعبیه شده است. سقف بنا در گذشته از ملات ساروج بوده، ولی اکنون بازسازی و با سیمان سفید پوشانده شده است. حمام دو در ورودی دارد یکی رو به کوچه پشت حمام و در دیگر رو به خیابان بیهق . این بنا با پلان مستطیل شکل در دو طبقه احداث شده که دارای یک ورودی از ضلع خیابان بیهق است. حمام تاریخی مذکور با مصالح آجری روی پایه‌های آجری به صورت گنبد احداث شده است. حمام قیصریه به سبک بیشتر حمام های تاریخی ایران یک بینه بزرگ (فضای رختکن ) دارد که در گذشته محلی برای درآوردن یا پوشیدن لباس بوده است. سکوهای شاه نشین پیرامون این بینه برای ثروتمندان در نظر گرفته شده و این سکوها محلی برای نشستن و استراحت کردن ثروتمندان به شمار می رفته است. کفشدارخانه این حمام یک گنبد فوق‌العاده زیباست که بر روی چند ستون احداث شده است.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی سبزوار درباره این حمام تاریخی مدعی شد که این بنای تاریخی با وجود ثبت ملی به سبب تعدد مالکان با تغییر کاربری مواجه شده و به نوعی در واگذاری این اثر شان و منزلت بنا از بین رفته است. خسروجردی یکی از مالکان حمام تاریخی نیز گفت که به دلیل کسب درآمد، این بنا برای لباس فروشی اجاره داده شد. روزنامه خراسان رضوی به مناسبت روز ۱۸ آوریل به عنوان روز جهانی محوطه ها و بناهای تاریخی به بررسی وضعیت حمام تاریخی قیصریه سبزوار پرداخته است.
جای خالی حمام موزه در سبزوار
کارشناس میراث فرهنگی سبزوار در گفت وگو با خراسان رضوی با بیان این که در حوزه بناهای تاریخی تغییر کاربری اهمیت زیادی دارد، اظهار کرد: برخی از موضوعات که مهم ترین شاخصه است در جامعه ما به دلیل بی اهمیت جلوه دادن و کاهش اهمیت، مالکان به آن سمت حرکت می کنند. محمودرضا سلیمانی درباره تغییر کاربری اثر تاریخی حمام قیصریه سبزوار افزود: اگر حمام تاریخی قیصریه به یک اقامتگاه تبدیل شود ارزش بیشتری پیدا می کند، اگر یک اقامتگاه به همراه امکانات در آن ایجاد شود، از فعالیت آن بنای تاریخی به صورت یک لباس فروشی بهتر است. وی ادامه داد: حمام قیصریه در گذشته به عنوان یک فضای بهداشتی مورد استفاده قرار می گرفت و اگر لوازم بهداشتی مربوط به حمام و بهداشت فردی در این مکان تاریخی به فروش برسد، تبدیل به یک برند ارزشمند می شود. کارشناس میراث فرهنگی سبزوار با اشاره به این که معتقد هستم تمامی مکان های تاریخی نباید تبدیل به رستوران و اقامتگاه شود و اگر این بنای تاریخی به کاربری خاص خودش باز گردد، به رونق گردشگری و اقتصادی کمک می کند، گفت: در بنای تاریخی همانند حمام قیصریه سبزوار به دلیل این که در فهرست آثار ملی قرار دارد، اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این شهرستان دارای جایگاه نظارتی است، در تغییر کاربری این گونه بناهای میراث فرهنگی موافقت مالک و نظارت اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لازم است. سلیمانی بیان کرد: به نظرم درباره حمام تاریخی قیصریه خلاقیت کم داریم چراکه از یک برند تاریخی و دارای ارزش بد استفاده کرده ایم و در صورتی که برای این مکان به سمت حمام موزه برویم و به صورت نمادین ماکت سازی شود و از طرفی هم انواع لوازم مربوط به استحمام و بهداشت فردی در آن جا باشد و شربت خانه ای هم در کنار آن ایجاد شود، با موافقت میراث فرهنگی و مالکان قابلیت اجرایی دارد. وی شان بنای تاریخی را کاربرد و اصالت آن دانست و تصریح کرد: اگر یک بنای تاریخی به کاربرد قدیمی خود باز گردد و زمانی که از حمام قدیمی صحبت می شود، اصالت آن به کار گرفته شود، شان بنا نیز حفظ شده است. کارشناس میراث فرهنگی سبزوار یادآور شد: تبدیل این حمام تاریخی به حمام موزه به همراه فروش اقلام بهداشتی و مربوط به استحمام ضروری است و اگر این اقدامات اجرایی نشد، می تواند به یک اقامتگاه تبدیل شود.
ویژگی های حمام تاریخی قیصریه
مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار نیز در گفت وگو با خراسان رضوی با بیان این که قدمت تاریخی حمام قیصریه به دوره قاجار باز می گردد و مکان این حمام روبه روی مدرسه فخریه و در محور اصلی بازار شهر سبزوار قرار دارد و پس از تخریب بازار در حاشیه خیابان بیهق قرار گرفته است، اظهار کرد: این بنا حدود سه هزار متر مربع وسعت دارد و تقریبا تمامی بخش های این اثر تاریخی سالم است. محسن برآبادی افزود: مالکان اصلی در گذشته با راهنمایی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سبزوار این مکان تاریخی را به سفره خانه سنتی تبدیل کردند اما متاسفانه به دلیل این که به صورت فاخر مورد مرمت قرار نگرفته بود، بازدهی لازم را برای جذب گردشگر و مالکان ایجاد نکرده بود. وی با ابراز گلایه مندی از این که یک سال است که مالکان این بنای تاریخی را به اشخاص حقیقی اجاره داده اند و تبدیل به لباس فروشی شده است و به لحاظ شان و ارزش این اثر تاریخی این اتفاق قابل قبول نیست، بیان کرد: تغییر کاربری حمام تاریخی سبزوار به یک مکان تجاری غیر قابل قبول میراث فرهنگی این شهرستان است و آسیب هایی به بخش های مختلف این بنای تاریخی وارد می کند و اگرچه ما از این بنا بازدید می کنیم اما در عین حال در معرض خطر جدی است.
مخالف تبدیل حمام تاریخی به لباس فروشی بودیم
مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار با تاکید بر این که اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سبزوار مخالف جدی تبدیل این بنای تاریخی به لباس فروشی است، گفت: درباره این اتفاق به مالکان اعلام شده که به هیچ عنوان نباید این اتفاق رخ می داد اما به لحاظ مسائل اقتصادی و معیشتی آن را اجاره داده اند. برآبادی مهم ترین راه حل جلوگیری از از بین رفتن تنها حمام تاریخی سبزوار را جذب سرمایه گذار اعلام کرد و افزود: تلاش شده است که آثار تاریخی این شهرستان از جمله حمام تاریخی به سرمایه گذاران معرفی شود و امکان تبدیل این حمام به مجموعه فرهنگی و گردشگری وجود دارد اما تاکنون سرمایه گذاری اعلام آمادگی نکرده است. وی ادامه داد: متاسفانه مالکان بنا هم توانایی سرمایه گذاری درباره کاربری مرتبط با میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را ندارند و به دلیل جذب نشدن سرمایه گذار مدتی بنا متروکه رها شده بود که پس از مدتی مالکان برای فروش لباس و پلاستیک جات این مکان را اجاره دادند. مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار با اشاره به این که پیگیری های شهرستانی برای جذب سرمایه گذار در خصوص حمام تاریخی سبزوار به نتیجه نرسیده است و باید در سطح وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این اثر به سرمایه گذاران معرفی شود، بیان کرد: سبزوار به دلیل این که در شاهراه اصلی زائران امام رضا (ع) و گردشگران قرار دارد، نتوانستیم از این ظرفیت برای جذب مسافران و گردشگران به داخل شهر استفاده کنیم. برآبادی گفت: این اثر تاریخی به دلیل این که قیمت بالایی دارد، امکان تملک از سوی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وجود ندارد و ورود صندوق احیا برای سرمایه گذاری در حمام تاریخی شهر سبزوار از تغییر کاربری این اثر و لطمه زدن به شان آن جلوگیری می کند. وی با اشاره به ویژگی های حمام تاریخی شهر سبزوار افزود: این حمام مشابه دیگر حمام ها در کشور به لحاظ تزئینات معماری قابل قبول است و عناصر معماری آن تاکنون سالم باقی مانده است و به عنوان حمام مجلل این شهرستان به شمار می رود. مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار بیان کرد: نقاشی های این اثر تاریخی مربوط به دوره قاجار بوده که متاسفانه در سال های اخیر دچار تخریب شده و از بین رفته است و اگر مرمت و لایه برداری هایی صورت گیرد، احتمال سالم ماندن برخی از نقاشی ها وجود دارد. برآبادی با بیان این که حمام قیصریه سبزوار تنها حمام به جا مانده در سبزوار به شمار می رود و متاسفانه دیگر حمام های قدیمی تخریب شده اند، تصریح کرد: کاربری این اثر به عنوان مجموعه میراث فرهنگی در رونق گردشگری سبزوار تاثیر دارد متاسفانه در سبزوار مجموعه های پشتیبان خدمات گردشگری نداریم و حمام قیصریه تنها حمام تاریخی این شهرستان است، این حمام می تواند پشتیبان ۴۵ اثر تاریخی در محدوده شهر سبزوار باشد که ۱۸ اثر تاریخی در اطراف این حمام تاریخی قرار دارد و مکان خدمات پشتیبان برای آثار گردشگری است.
کمکی ازسوی میراث فرهنگی به ما نشد
محسن خسروجردی از مالکان حمام تاریخی قیصریه سبزوار در پاسخ به سوال روزنامه خراسان درباره این که دلیل تغییر کاربری این حمام تاریخی چه بوده است؟ گفت: این مکان تعطیل و مخروبه است! و هیچ گونه شغلی در این مکان وجود ندارد. وی افزود: هیچ شغلی در این مکان رونق ندارد و برای لباس فروشی اجاره داده شد اما در ماه های گذشته به دلیل شرایط اقتصادی آن را جمع کردند و هم اکنون مکان خالی است. این مالک حمام قیصریه سبزوار ضمن ابراز گلایه مندی از بی توجهی میراث فرهنگی به این مکان بیان کرد: هیچ گونه برنامه ای برای این ملک ندارم و هر برنامه ای برای این اثر تاریخی به صورت شخصی اجرا کردیم مشکلاتی برای ما ایجاد شد! سرمایه خودمان را برای این ملک هزینه کردیم ولی اکنون خانه نشین شدیم. خسروجردی گفت: اداره میراث فرهنگی سبزوار با وجود هزینه شخصی برای مرمت بنا هیچ گونه کمکی به ما نکرده است. در سال ۱۳۸۱ این بنا متروکه شده بود و شروع به تعمیر بنا کردیم. وی خاطر نشان کرد: اداره میراث فرهنگی سبزوار در همان زمان مدعی شده بود که هزینه های مرمت بنا را می دهد اما پولی به ما داده نشد. برای مرمت بنا مجبور به فروش خانه پدری شدیم و اکنون هم رها کردم تا زمانی که خراب شود! خسروجردی افزود: زمانی که ملک به ثبت فهرست آثار ملی رسید، قرار بود که تمامی هزینه های تعمیر ملک از سوی میراث فرهنگی پرداخت شود اما این نهاد از سال ۱۳۸۱ تاکنون هیچ گونه پولی هزینه نکرده است. وی درباره وضعیت بنای این حمام تاریخی بیان کرد: سقف های این بنا به دلیل بارش باران در حال ریزش و تخریب است.
به گفته کسبه اطراف حمام تاریخی قیصریه سبزوار، این مکان در ابتدا به سفره خانه و سپس لباس فروشی و مانتو فروشی تغییر کاربری پیدا کرده بود و اکنون به مکانی مخروبه تبدیل شده و چشم انتظار تصمیم گیری های اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سبزوار است.