خانه الداغی‌های سبزوار

سیری در ایران

خانه الداغی‌های سبزوار از خانه‌های تاریخی این شهر است که در دوره قاجار ساخته شده است. این خانه در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۵۹۶۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی تاریخ ایران به ثبت رسیده است ولی در سال ۱۳۹۰ از ثبت آثار ملی درآمد و از پاییز ۱۳۹۵، با هزینه مالک و با نظارت دانشگاه سبزوار در حال مرمت است.

• معماری خانه الداغی‌های سبزوار

این خانه در دوره قاجار خارج از حصار و باروی شهر و در فاصلۀ کمی از دروازۀ غربی شهر به نام دروازه عراق ساخته شد و خیابان عطاءالملک فعلی دقیقاً بر روی خندق شهر احداث شده است. فضاهای کلی خانه شامل سردر، راهرو ورودی، حیاط، عمارت غربی در دو طبقه است و خانه دارای عمارت شمالی و باربند نیز بوده که پس از تفکیک و تخریب، ساختمان‌های مسکونی و تجاری در آن ساخته شده است.

فضاهای طبقه همکف شامل مطبخ خانوادگی، زیرزمین شکم دریده (تالار تابستان نشین)، اتاق زیرزمینی، هشتی، هیزم‌خانه و ورودی از کوچۀ جنوبی است. فضاهای طبقه بالا شامل ایوان ستون‌دار و چندین اتاق تودرتو است. در طرح احیاء، فضای هیزم‌خانه به سرویس بهداشتی و پستوی طبقۀ بالا به آشپزخانه و پستوی طبقه زیرزمین به آبدارخانه تغییر کاربری داده شده است.

ورودی‌های خانه یکی از گوشۀ شمال شرقی حیاط که مستقیماً از خیابان وارد راهرو و سپس وارد حیاط شده و دیگری از کوچه جنوبی است که اول وارد هشتی و سپس وارد حیاط می‌شود.

قبل از احداث خیابان عطاملک ورودی خانه از جنوب بوده و مراجعین پس از ورود به هشتی می‌توانسته‌اند به حیاط بیرونی یا زیرزمین و یا باربند وارد شوند ورودی شمال شرقی پس از احداث خیابان به وجود آمده و مغازه‌های فعلی ضلع شرقی بنا نیز قبلاً به داخل حیاط راه داشته و کاربری مطبخ، هیزم خانه، انبار و توالت داشته‌اند.

تزیینات ساختمان شامل آجرکاری به روش‌های مختلف در جداره اصلی ساختمان، هشتی و راهرو ورودی است و همچنین گچ‌بری در سرستون‌ها و پایه ستون‌های ایوان و رف اتاق‌ها است.

یکی از ویژگی‌های این خانه داشتن شبکه دفع فاضلاب سنتی است. طبق طرح تفضیلی ویژۀ کوی امیریه سبزوار، این بنا با کاربری فرهنگی، تاریخی حفظ شده و اطراف بنا آزادسازی و به‌عنوان مسیر پیاده در نظر گرفته شده است.

• خانه الداغی در سبزوار ارباب آلاجاقی در رمان کلیدر

کسانی که رمان به یاد ماندنی کلیدر (نویسنده محمود دولت‌آبادی) را خوانده‌اند با نام ارباب آلاجاقی آشنا هستند. این سؤال همیشه در ذهن خواننده وجود دارد که آیا الداغی (الاجاقی) در خیانت به گل محمدها و مرگ آن‌ها دخیل بوده است؟ و آیا آلاجاقی نیز در آن خونریزی دست داشته، اما بعد از انتقام‌گیری تنها بازمانده خانواده گل محمدها (خان محمد) تنها شاهد مرگ علی‌اکبر دهنه‌ای و پسر او هستیم و الداغی از این مجازات جان بدر می‌برد. شاید دلایل بسیاری برای این موضوع وجود داشته ازجمله:
قدرت و نفوذ الداغی، ساکن سبزوار بودن او و در دسترس نبودن خانواده گل محمد برای انتقام‌گیری به خاطر ترس از گرفتار شدن و مسئله مهم‌تر این‌که گل محمدها الداغی را با چشم خودشان بین نیروهای حمله‌کننده ندیدند، اما علی‌اکبر دهنه‌ای و پسرش رو در روی آنان ایستادند و تفنگ به روی این خانواده کشیدند.

خانه‌ای که در عکس‌ها می‌بینید یک‌سوم از کل خانه الداغی است که در دوره قاجار خارج از حصار و باروی شهر و در فاصلۀ کمی از دروازۀ غربی شهر به نام دروازه عراق در خیابان عطاملک فعلی دقیقاً بر روی خندق شهر ساخته شده، خانه الداغی از طرف سازمان میراث فرهنگی به محلی برای بازدید و گردشگری میهمانان نوروزی تبدیل شده است.

آدرس: سبزوار – میدان دروازه عراق -خیابان عطاءالملک جنوبی