خانه های قدیمی سرمایه است

حسین قدرتی – مدیر اسبق اداره تعاون سبزوار

در روزگار نه چندان دور «خانه» همین چیزی نبود که ما امروز اسم آن را گذاشته ایم سرپناه همین سرپناهی که چیزی بیش از یک واحد آپارتمان نیست؛ آپارتمانی که بیشتر شبیه یک خوابگاه است.

سالها پیش، خانه معنی فراتر از همه این آپارتمان های قوطی کبریتی بود. حیاط و سروصدا و صفا و دور همی و باغچه و گلدان داشت و خیلی چیزهای دیگر که حالا رد آنها را فقط می توانیم در خانه هایی که (تاریخی) می نامیم پیدا کنیم. یعنی خانه ها در شهر ها می روند تا به رسم کهن تاریخ سپرده شوند.

با اینکه دیگر از آن رفت و آمد ها و برو بیاهای گذشته در خانه های قدیمی خبری نیست ولی باز هم نفس کشیدن در فضای آنها دلچسب و آرام بخش است. انرژی مثبت و خوب آدم هایی که روزگاری سالیان سال در آن زیسته اند، شاد شده اند و غمناک؛ هنوز می توان در جا جای این خانه ها پیدا کرد.

کم پیش می آید پا بگذاری در یک خانه قدیمی و خیال نکنی این فضا با تو آشناست و نزدیک، در نتیجه نمی توان فهمید که چه سری در این همه قرابت و نزدیکی نهفته است و چرا حس این خانه می خواهد تورا باخود ببرد.

خانه های قدیمی به واسطه داشتن ارزش های معماری اغلب در چند چیز با هم مشترکند: غالبا همگی وسعت زیادی دارند و از بخش های مختلفی تشکیل شده اند که هر کدام از آنها برای خود فلسفه ای داشتند. وقتی به کارکرد برخی از آنها پی می بری، نمی شود این ذوق و هنر و خلاقیت را ببینی و کلاه از سر برنداری. این یعنی خانه روح داشته، جان داشته و هر نقطه از آن سرشار از زندگی بوده است و هنوز هم با اینکه ساکنانش در آن خانه زندگی نمی کنند ولی ردپایشان هنوز پیداست.

برخی از این خانه ها از سکو، سر در ورودی، هشتی، دالان، ایوان ها، حیاط و اتاق های اطراف، حوض، مطبخ، سرویس های بهداشتی، گودال باغچه،بام زمستان نشین، تابستان نشین، بهار خواب، اتاق کرسی، پایاب، آب سرا و اتاق بادگیر تشکیل شده اند.

تزیینات و رنگ ها و مصالح به کار رفته در خانه های قدیمی به شدت از فضایی که در آن بنا شده اند، الهام گرفته. این خانه ها به شکلی ساخته شده اند که تناسب با گرما و سرما، تابستان و زمستان در آنها بسیار رعایت شده است.

حالا دیگر حتی یک شب اقامت در خانه های قدیمی آرزوی برخی از گردشگران خارجی است. بسیاری از گردشگران حضور در خانه ها را به هتل های چند ستاره ترجیح می دهند؛ تا لذت یک شب خوش را در یک خانه ایرانی به کوله بار تفریح و تجربه شان بیفزایند.

و چه بسا خیلی از هموطنان خسته از زندگی ماشینی و آپارتمانی تمایل حضور و بیتوته حتی برای یک شبانه روز در این خانه ها را دارند. بنابراین با این کار بخشی از این خانه ها نه فقط رونق می گیرد که اشتغال و درآمد اقتصادی هم خواهد داشت.

خانه های قدیمی که هنوز تعدادی از آنها در شهر سبزوار از دوران قاجار و قبل از آن سرپا مانده، در آن ها به خوبی معماری و هنر ایرانی تمام و کمال به چشم می خورد. لذا مسئول گردشگری شورای شهر و شهرداری محترم با همکاری اداره میراث فرهنگی استفاده از پتانسیل بالای این خانه را دارند در صورتی که همچون شهرهای بزرگ و زیبای دیگر کشورها بیشترین بودجه و توان خود را در راه اهداف فرهنگی و اجتماعی شهر به کار گیرند تا سبزوار هم مانند شهرهای اصفهان، کاشان، یزد و کرمان که در حاشیه کویر قرارگرفته شاهد حضور گردشگران خارجی باشد. خانه های قدیمی سبزوار تنها یادگارهای پدربزرگان و مادر بزرگ ها با دنیایی از خاطره و رویایی شیرین و به یاد ماندنی با معماری ایرانی و حیاط های فراخ و باغ و حوض و ایوان دل انگیزش و در جوار خانه ها و خیابان های شهر گم و ناپیداست. در تعطیلات آخر هفته شاید ده ها رهگذر خسته و دل زده از دود ماشین و بتن و آهن از کنار آنها می گذرند و برای رهایی از ظاهر تمدن امروز کیلومترها دورتر راهی خارج شهر و دیدن فضای غیر از فضای امروزی شهر را دارند، بدون اینکه از این فضای داخل شهر اطلاعی داشته باشند.

بناهای تاریخی شهر ما خیلی بیشتر از این است ولی چون بحث در مورد خانه های قدیمی می باشد، به چند مورد از آنها اشاره می شود: خانه افچنگی متعلق به دوره قاجار خیابان مدرس خانه باغانی متعلق به دوره قاجار خیابان مدرس خانه عظیمیان ثبت در آثار ملی – دوره ایلخانیان – خیابان مدرس خانه اسکویی ثبت در آثار ملی – سه کیلومتری غرب سبزوار روستای ابارش خانه حجازیان اواخر دوره قاجار واوایل دوره پهلوی – اسرار شمالی خانه شریعتی ها واقع در روستای مزینان که با نام دکتر علی شریعتی شهرت کشوری دارد.

ضمنا تلاش آقای حمید معماری در گردآوری «کتاب معماری و معماران سبزوار» و انتشارات فیروزی که به معرفی ابنیه تاریخی سبزوار پرداخته اند قابل تقدیر است.