درآمدهایی که هست… اما نداریم!

گردشگری یا توریسم به‌عنوان مسافرت تفریحی در نظر گرفته می‌شود. هرچند که در سال‌های اخیر معنای توریسم و گردشگری تغییریافته و شامل هرگونه مسافرتی می‌شود. پیشرفت تکنولوژی سبب شده تا رویه مسافرت‌ها تغییر کند و افراد در فصول مختلف سال و برای دیدن جاذبه‌های گردشگری به کشورها سفر کنند. گردشگری درمانی، زمستانی، تابستانی، بهاره، کویرگردی، گردشگری ورزشی، فضایی، تفریحی، شهری، مذهبی، بازاری و همایشی ازجمله جلوه‌های گردشگری است که می‌توان به آن اشاره کرد. امروز به گردشگری به‌عنوان صنعتی سرشار از درآمدهای پایدار می‌نگرند و کشورها درصدد هستند تا به هر نحوی از این درآمدهای پایدار بهره ببرند. حتی کشورهایی که دارای اماکن و جاذبه‌های گردشگری طبیعی و یا تاریخی نیستند در تلاش برای خلق جاذبه‌های گردشگری مصنوعی هستند تا بتوانند با جذب گردشگران به درآمدهای سرشار این بخش چنگ بیندازند. ایران نیز ازجمله کشورهای مقصد گردشگری محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر و با افزایش سطح تعامل بین ایران و سایر کشورها، توجه به صنعت توریسم موردتوجه دولت قرار گرفته است. برخلاف سایر بخش‌ها مانند صنعت و معدن که نیاز به وجود زیرساخت‌های قدرتمندی دارد، اما صنعت توریسیم با کمترین زیرساخت بیشترین درآمد و بازدهی را برای کشور به ارمغان می‌آورد. یکی از الزامات برنامه اقتصاد مقاومتی موردتوجه رهبر معظم انقلاب توجه به داشته‌ها، توانمندی‌ها و زیرساخت‌های درونی کشور است. گردشگری ازجمله داشته‌ها و توانمندی‌هایی است که زمینه‌ساز درآمد پایدار و اشتغال محسوب می‌شود. سبزوار از جمله‌های شهرهای کشور است که در حوزه گردشگری از ظرفیت‌های خوبی برخوردار است، اما از درآمدهای سرشار این بخش محروم است.

**وجود آثار تاریخی در سبزوار

سبزوار دارای حدود ۹۰۰ اثر تاریخی شناسایی شده است. برخی از این آثار تاریخی مانند تپه تاریخی دامغانی‌ها به که در محدوده شهری و منطقه ششتمد سبزوار دارای قدمتی چند هزارساله است. مقبره ملأ هادی سبزواری، آرامگاه ملا حسین واعظ کاشفی، مصلا تاریخی که یکی از زیباترین ابنیه بجا مانده از حکومت سربداران است، مسجد جامع، بازار سرپوشیده، کاروانسراها و سراها، خانه‌های تاریخی، یخدان‌ها و غیره بخش اندکی از تاریخی سبزوار است. در کنار این آثار تاریخی باید به وجود خیابان بیهق به‌عنوان طولانی‌ترین خیابان تاریخی استان و میدان کارگر به‌عنوان یک مجموعه تاریخی و فرهنگی نیز اشاره کرد. برخی از این آثار تاریخی بین ۷۰۰ تا پنج هزار سال قدمت تاریخی دارند.

** وجود مراکز درمانی مجهز

در سال‌های اخیر روند ساخت مراکز درمانی هم‌زمان با سراسر کشور سرعت چشمگیری گرفته است. به‌جرئت می‌توان گفت ساخت بیمارستان حشمتیه و استقرار اورژانس هوایی دو اتفاق مهم و بزرگ در بخش سلامت سبزوار است. این دو رویداد مهم سبزوار تبدیل به قطب سلامت در شرق کشور کرده است. بخش مهمی از بیماران این بیمارستان بزرگ در کنار سایر مراکز بهداشتی و درمانی سبزوار از استان‌های شرقی و مرکزی کشور به سبزوار مراجعه می‌کنند. راه‌اندازی مرکز رادیوتراپی و شیمی‌درمانی، جراحی قلب باز، آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی، پزشکی هسته‌ای، کلینیک ویژه بخش دیالیز خصوصی، آزمایشگاه و رادیولوژی و اخذ مجوز راه‌اندازی بخش آی. وی. اف و ناباروری و رشد ۴۳ درصدی تعداد تخت‌های بستری و افزایش ۵۷ درصدی مراجعین ازجمله اتفاقات مهمی است در بخش سلامت رخ داده است.

قرارگیری در مهم‌ترین پنج راه اقتصادی شرق کشور

سبزوار تنها شهرستان استان خراسان رضوی است که در یک پنج اقتصادی بزرگ و در ورودی جاده بین‌المللی تهران-مشهد قرار گرفته است. سبزوار-شاهرود، سبزوار- اسفراین- سبزوار-نیشابور، سبزوار- بردسکن و سبزوار-قوچان پنج راهی است که به‌واسطه وجود شهرستان سبزوار به هم متصل شده‌اند به‌طوری گویی همه راه‌های شرق کشور به سبزوار ختم می‌شود! در یکی از یادداشت‌های که در همین هفته‌نامه در مورد این مزیت اقتصادی مهم سبزوار اشاراتی شد. این پنج راه اقتصادی از زیرساخت‌های مهم گردشگری و تجارت در سبزوار و به‌عنوان دروازه ورود به آسیایِ میانه نیز محسوب می‌شود. سالانه صدها تن بار ترانزیتی و مسافر از محورهای مواصلاتی این پنج راه اقتصادی مهم عبور می‌کند. محور سبزوار-شاهرود-مشهد به‌عنوان یکی از ۱۰ محور نخست پرتردد و جاده سبزوار-بردسکن و سبزوار-قوچان به‌عنوان کریدور شماره سه کشور قرار دارد که شمال به جنوب و شرق را به یکدیگر متصل می‌کند.

قرارگیری در مسیر جاده ابریشم

با توجه به مطرح‌شدن پروژه احیا جاده چند هزارساله ابریشم و گذر این جاده تاریخی از کنار شهرستان سبزوار ظرفیت خوبی برای جذب گردشگران خارجی فراهم شده است. در این بخش بایستی این نکته را یادآور شد که در سال جاری همایش بین‌المللی در جهت معرفی جاده تاریخی ابریشم برگزار شده است که در یکی نشست‌های زیرگروه این همایش برخی مسئولان شهرستان‌های هم‌جوارمان تلاش داشتند تا نام سبزوار را از لیست شهرهای در مسیر این جاده حذف کنند. موضوعی که اگر غفلت کنیم پیامدهای جبران‌ناپذیری برای دیار بیهق در پی دارد.

جاذبه‌های بومی و محلی

سبزوار دارای پیشینه فرهنگی و بومی غنی است. چولی چغل، علم بندان در ماه‌های عزاداری اهل‌بیت (ع)، طبل‌زنان و ملاقه زنی در ایام ماه مبارک رمضان، آیین شب‌های چله، آیین تاریخی استقبال از امام عصر (عج) و غیره ازجمله آداب‌ورسومی که در سبزوار دارای ریشه تاریخی و فرهنگی است. در کنار این آیین‌های روستاهای سبزوار نیز دارای آیین‌های خاصی ویژه تغییر فصل‌ها، برداشت محصول، عزاداری و غیره هستند. سبزوار ازجمله شهرستان‌هایی که روستاهای آن دارای جاذبه‌های گردشگری است. برخی روستاهای آن مانند زعفرانیه، رباط سرپوش، دلقند، طبس، استاج، افچنگ و غیره، هرکدام با چشم‌اندازهای طبیعی و خاص خود مقصدی برای گردشگران هستند محسوب می‌شوند.

سبزوار قطب مذهبی خراسان رضوی

وجود بیش از ۴۰ امام‌زاده و مکان مقدس در محدوده سبزوار، این شهرستان را تبدیل به قطب مذهبی استان خراسان رضوی کرده است. برخی از این امام زادگان در مسیر جاده سراسری تهران-سبزوار و مشهد قرار دارند که هرکدام می‌توانند قطبی برای جذب گردشگران مذهبی و غیرمذهبی باشند. امام زادگان خسروگرد و امام‌زاده آزادمنجیر ازجمله این اماکن مذهبی در مسیر جاده بین‌المللی و امام زادگان یحیی (ع)، شعب و کوشک در داخل شهر سبزوار امکانی هستند که زمینه جذب زائران را نحو مطلوبی دارد.

غفلت از اقتصاد گردشگری

آنچه در این نوشتار و نوشتار پس از این مورداشاره قرار می‌گیرد محرومیت سبزوار از اقتصاد گردشگری است. مدتی پیش برای سفری کاری به شهر همسایه‌مان رفته بودیم. در مدت شش روزی که در این شهرستان مستقر شده بودیم بازدیدی از اماکن گردشگری و تفریحی آن داشتیم. در کنار عطار و خیام که یادمان‌ها و ساختمان‌های آرامگاه‌های آن مدیون رژیم گذشته، امکان تاریخی دیگری را نیز مشاهده کردیم که تبدیل به مراکزی برای جذب گردشگر شده است. نمونه آن کاروانسرای شاه‌عباسی بود ضمن حفظ ماهیت تاریخی، هم‌زمان تبدیل به موزه طبیعت، بازار فروش فیروزه، صنایع‌دستی و غیره شده بود. سال‌ها سبزواری طعم محرومیت از اقتصادی پایدار را چشیده‌اند. موضوع بیکاری و نبود اشتغال برای جوانان در سال‌های اخیر به مهم‌ترین دغدغه مسئولان تبدیل شده است. امری که همواره در شعارهای انتخاباتی کاندیداهای نمایندگی مجلس و بعضاً برخی از کاندیداهای نمایندگی پارلمان شهر نیز به چشم می‌خورد. از دید این افراد راه‌اندازی کارخانه‌های صنعتی در حوالی شهر گام مهمی برای رونق اشتغال و البته پایگاهی برای جمع‌آوری رأی محسوب می‌شود. برای ایجاد یک صنعت بایستی چند میلیون و چند میلیارد هزینه شود درحالی‌که میزان اشتغال آن به‌اندازه سرمایه‌گذاری راه‌اندازی آن صنعت نخواهد بود. قصد مقایسه سبزوار با شهرستان‌های اطراف را نداریم اما سبزوار در این سال‌ها تبدیل به سرزمین چهارفصلی شده که همه جنبه‌های گردشگری از تاریخ و فرهنگ گرفته تا سلامت در آن جلوه‌گر شده است؛ اما بااین‌وجود هنوز هم برنامه‌ای برای استفاده مناسب از درآمدهای بخش گردشگری نداریم. در سند توسعه سبزوار به موضوع اقتصاد گردشگری به‌صورت کلی و در کنار سایر مزیت‌های اقتصادی دیگر شهر اشاره‌شده و برنامه‌ای مدون به‌عنوان یک راهبرد اساسی برای بهره‌برداری از درآمدهای این بخش ارائه نشده است. اگر بخواهیم اقتصاد و اشتغال سبزوار را تنها به حضور سرمایه‌گذاران بخش صنعت گره بزنیم و منتظر حضور آن‌ها با وضعیت اقتصادی فعلی باشیم، آینده روشنی نخواهیم داشت؛ اما اگر مدیران شهر سرمایه موجود اعم از تسهیل در قوانین، درآمدهای شهرداری و اعتبارات استانی و ملی را در کنار اجرای پروژه‌های عمرانی به سمت‌وسوی رونق اقتصاد گردشگری سوق دهند در آینده شاهد رشد اقتصادی، اشتغال و حتی جذب سرمایه‌گذار خواهیم بود. تجربه‌های موفقی در این حوزه داریم و اگر بگوییم در سبزوار نمی‌توان این تجربه‌های موفق را اجرا کرد، بهانه‌های واهی است. ساخت بازارچه زائر توسط شهرداری سبزوار، اجرای طرح ۶۰ رویداد و ۶۰ مکان در روزهای نوروز دو سال گذشته و معرفی روستاهای زعفرانیه به‌عنوان منطقه گردشگری ازجمله کارهای موفقی است که در سال‌ها انجام‌شده اما نتوانسته تأثیر مهمی در اقتصاد و رونق اشتغال در سبزوار داشته باشد.

*منتشر شده در شماره ۱۲۶ هفته نامه ستاره شرق