در جست‌وجوی عدالت

جوامع کم‌جمعیت، فرهنگ و بافت اجتماعی خاصی دارند. حساسیت‌های افکار عمومی بسیار بالا است و به‌خصوص در شرایطی که میانگین سواد جامعه و توانایی استفاده از ابزارهای اطلاع‌رسانی پایین باشد، هر خبری به‌سرعت شایع می‌شود و قبل از مشخص شدن صحت یا عدم صحت آن، اثر می‌گذارد.

این روزها مردم ششتمد و به‌خصوص باغداران و کشاورزان آن با مسئله‌ای درگیر هستند که برای روشن شدن ابعاد آن و باهدف آگاهی بخشی صریح و شفاف این گزارش را تهیه کردیم:

***

اول حرف

گاهی ما در تمایز و تفکیک مسائل به‌شدت دچار مشکل می‌شویم. مثلاً در همین غائله اخیر که در رودخانه ششتمد ایجادشده، در زمان تحقیق و گفت‌وگو با مردم فهمیدم که مردم مسائل را اصلاً از هم جدا نمی‌کنند. حتی در جریان نیستند که ادارات چه وظایف و مسئولیتی دارند. در مورد مسائل رودخانه ششتمد از شورا و شهرداری شهر درخواست می‌کنند، مسائل منابع طبیعی را با آبخیزداری و با امور آب مخلوط می‌کنند و درنهایت از میان این ملغمه، تحلیلی استخراج می‌کنند که در هم گره‌خورده و فقط اعصابشان را خردتر می‌کند!

در گام اول لازم است حیطه مسئولیت مشخص شود. رودخانه ششتمد در حوزه مسئولیت مستقیم چند اداره است: منابع طبیعی، امور آب، آبخیزداری و مرتع، محیط‌زیست و دادگستری (با توجه به اینکه رودخانه‌های این‌چنینی، ثبت سند ندارند و مناقشات مربوط به مالکیت، مستقیماً در دادگاه حل می‌شود.)

در حال حاضر تمام این ادارات در مسئله رودخانه ششتمد، دچار مناقشه و چالش هستند و نیاز شدیدی به برگزاری جلسات هم‌اندیشی و ایجاد تفاهم میان آن‌ها وجود دارد. حیطه مدیریتی ادارات گاهی باهم مشترک می‌شود و گاهی مشخص نیست برای حل یک مسئله باید سراغ کدام رفت. به‌خصوص در مسئله اخیر، باغداران از طرف دو اداره منابع طبیعی و اداره امور آب مورد بازخواست قرارگرفته‌اند. مناقشه شدیدتر در حوزه امور آب اتفاق افتاده که هدف این گزارش است: مسئله بستر رودخانه ششتمد!

وضعیت و انتقاد مردمی

اداره امور آب سبزوار باهدف حفظ بستر رودخانه و مسائل قانونی موردبحث خود، اقدام به چند تخریب در رودخانه ششتمد داشت و این تخریب‌ها که طبق قانون با «نظارت» رئیس دادگاه (نه با حکم مستقیم) انجام شد، باعث ایجاد فضای چالش‌انگیز میان مردم شد.

در این تخریب‌ها، دو مورد تخریب کامل و تعدادی تخریب ناقص مشاهده می‌شود. مجموع تحقیقات محلی انجام‌گرفته، سؤال‌ها و چالش‌ها را در چند محور نشان می‌دهد:

• چرا در تخریب‌ها تبعیض اتفاق افتاده و در مورد بعضی افراد خاص، تخریب‌های شدید و برعکس آن در مورد تخلف‌های مشابه یا تخریب کمی صورت گرفته یا اصلاً شاهد هیچ تخریبی نیستیم؟
• چرا در چندین سال اخیر، هیچ تخریب و اقدامی وجود داشته و یک‌باره در دوره زمانی خاص، اقدامی قهری انجام‌گرفته و بعد از آن، با تخریب مقطعی و صدمه رسیدن به چند مالک خاص، مسئله فروکش کرده و بقیه تخلفات، به حال خود رهاشده‌اند؟
• چه قاعده و قانون خاصی در تعیین حریم بستر استفاده‌شده و در آینده باید بر چه اساسی حدومرز باغ و ساخت‌وساز را تعیین کنیم؟

درواقع تناقض‌های رفتاری موجود در این تخریب‌ها به‌قدری شدید بود که این تصور و باور در میان مردم ششتمد ایجادشده که هدف از این تخریب‌ها، صرفاً رساندن صدمه مالی به چند شخصیت خاص بوده است. برداشتِ مهم دیگر این بود که افرادِ متضرر شده، از طیف سیاسی خاصی هستند و در حال حاضر این احساس ایجادشده که «اگر مخالف یک سری افراد خاص باشی، بد می‌بینی!» یا به تعبیر یکی از اهالی: «اگر مخالفشان پاشنه خانه‌ات را خراب می‌کنند!»

پاسخ‌های اداره

باورهای محلی همان‌طور که در ابتدای مطلب گفته شد، قابل استناد نیستید و جامعه عادت دارد در مورد مسائلی که آگاهی کاملی در مورد آن‌ها ندارد، حدس‌های ویژه‌ای بزند! قاعده‌ای که آن را عبارت «توهم توطئه» به‌خوبی می‌شناسیم.

اما در این مسئله، تناقضات آشکاری وجود داشت که باعث شد نتوانیم از کنار تمام این مسائل به‌راحتی بگذریم. سراغ اداره امور آب رفتم. به دلیل حضور ریاست اداره در مأموریت سه بار به این اداره مراجعه کردم. هرچند در ابتدا با برخوردی سرد و حتی توهین‌آمیز مواجه شدم اما در ادامه «گفت‌وگو» شکل گرفت و سعی کردم آن برخورد اولیه را به‌حساب رفتارهای محافظه‌کارانه و مسئول‌ پرستانه بعضی همکاران (درواقع خبرنگار نماها!) بگذارم! به‌هرحال باید از **** ثابتی‌مقدم بابت زمانی که صرف کرد و جواب‌های مفصل ایشان و کارشناس مربوطه ممنون باشم. مجموع پاسخ‌هایی که در مورد پرسش‌های مردمی از مسئولان گرفتم به این شرح بود:

• علت اینکه این برخوردهای قهری و قانونی در این دوره زمانی انجام‌شده دو مسئله است: اول همکاری مسئولان که در این برهه به‌خوبی انجام شده است و قاطعیت ریاست دادگاه فعلی ششتمد در رعایت قاطع عدالت و قانون و حفظ حریم رودخانه، دوم کم‌آبی شدید در منطقه و کشور و افزایش شدید حساسیت‌ها در مورد مسائل مربوط به آب‌های شیرینی.
• حریم رودخانه ششتمد بر اساس نقشه‌های سال **** تعیین می‌شود و این نقشه‌ها حاصل عکس‌های هوایی است پیش از دستبردهای غیرقانونی به حریم رودخانه تهیه‌شده و معیار مهمی برای اداره امور آب محسوب می‌شوند. کارشناس این بخش جناب آقای سوری نیز تأکید کرد نقشه نهایی رودخانه ششتمد در حال آماده‌سازی است و بر اساس طرح نهاییِ این رودخانه، حریم دقیق بستر مشخص و با تمام تخلفات برخورد قطعی انجام خواهد گرفت. در این بحث، مسائل علمی در تعریف بستر، حریم اصلی و حریم فرعی نیز به‌صورت کامل توسط کارشناس، تشریح شد.
• هیچ‌گونه برخورد تبعیض‌آمیز و یا باانگیزه‌های سیاسی در این تخریب‌ها وجود نداشته و دو تخریب کامل، در مورد دو سازه‌ای بود که به‌صورت کامل در بستر قرار داشته‌اند و این برخوردها به همین یک‌بار محدود نخواهد شد. در ادامه و در ماه‌های آینده شاهد برخورد با دیگر موارد تخلف و تخریب بدون تعارف آن‌ها نیز خواهیم بود. منازل و باغ‌هایی که به تصور مردم، شرایط مشابهی را از نظر تجاوز به حریم و بستر دارند، از نگاه علمی وضعیت متفاوتی دارند و به‌صورت موردی، می‌توان نگاه کارشناسانه در مورد این اختلاف را تشریح کرد.
• به مالکان اخطار عمومی داده‌شده و در سال‌های گذشته در چند نوبت اطلاعیه اداره امور آب در مسجد و محل‌های پررفت‌وآمد نصب شده است. ازنظر مالکیتی، منازل که کسی در آن‌ها ساکن نیست و در این مناطق قرار دارد (به شکلی که مالک آن‌ها قابل‌استعلام نیست) نمی‌توانند مورد اخطار قرار گیرند. درنتیجه طی این عملیات منازل، فارغ از حضور یا عدم حضور مالک تخریب شده‌اند.

آینده

مسائل بسیار زیادی به این اداره مربوط می‌شوند و حتماً در شماره‌های آینده، به مسائل مربوط به چاه‌های عمیق، بستر دیگر رودخانه‌ها، آبخیزها و چند مسئله دیگر هم خواهیم پرداخت. پاسخ‌های ارائه‌شده و پرسش‌ها را مقابل دیدگان خوانندگان محترم قراردادم تا قضاوت را واگذار کنم. در مورد «آینده» و تداوم برخوردها، قضاوتی نمی‌کنم اما در این دوهفته‌ای که از گفت‌وگوی ما گذشته، اتفاقی عملی در رودخانه ششتمد نیفتاده است. البته طبق اطلاعات رسیده جلساتی با ریاست دادگاه برگزار و کارشناسی‌هایی در این زمینه انجام‌شده است. در شماره‌های بعدی این گزارش را با ذکر موارد تخلف و برخورد، گسترش و توسعه خواهم داد و امیدوارم با اقدامات قانونی، عادلانه و ارائه آگاهی مناسب به مردم، شاهد نجات این رودخانه کم‌جان و کم‌رمق از نابودی باشیم.

*منتشر شده در شماره ۱۲۵ هفته نامه ستاره شرق