صداوسیما، شجریان و یک رأی عجیب

این جمله که “پخش آثار وی در صداوسیما موجب شهرت وی شده و به زیان او نبوده است” حامل پیام غیرقانونی و خطرناکی است بدین معنی که ازاین‌پس هر رسانه‌ای، هرزمانی، هر اثری، از هر هنرمندی را می‌تواند بدون اجازه صاحب اثر منتشر کند و با استناد به اینکه کار ما به مشهور شدن هنرمند کمک کرده است، از هرگونه تعقیب و پاسخگویی در امان باشد!

محمدحسین آقاسی (وکیل محمدرضا شجریان) در گفت‌وگو با ایرنا درباره شکایت محمدرضا شجریان از صداوسیما به خاطر پخش بدون رضایت آثار وی گفته است: «با توجه به اینکه موکل به دلیل بیماری امکان حضور در دادگاه را نداشت، من به‌عنوان وکیل پرونده در جلسه حضور یافتم و از صداوسیما نیز وکیل، معاون مربوطه و یکی از مدیران آن در جلسه حضور یافتند و تفسیر قضایی، سلیقه و طرز تفکر قاضی این بود که صداوسیما کار بدی نکرده و شاید پخش آثار به نفع موکل هم بوده است. […] هیچ‌کدام از دلایل ما موردتوجه دادگاه قرار نگرفت و نهایتاً روز (۱۲ شهریور)، دادگاه رأی مبنی بر رد شکایت صادر و اعلام کرد پخش آثار موکل در صداوسیما، موجب شهرت وی شده و به زیان او نبوده است.»

ماجرا چیست؟
سال ۱۳۸۸ محمدرضا شجریان در نامه‌ای به عزت‌الله ضرغامی از وی خواست تا از پخش آثار او در صداوسیما خودداری کند، شجریان پس از شکایت از صداوسیما به دلیل پخش بدون اجازه آثارش، به‌صورت خاص اجازهٔ پخش ربّنا و ادعیه (مثنوی افشاری) را به صداوسیما داد ولی اعلام کرد که تا زمانی که وارونه نمایاندن واقعیت‌ها در صداوسیما صورت می‌پذیرد، به پخش سایر آثارش از شبکه‌های مختلف آن رضایت نخواهد داد.
اینک وکیل شجریان خبر از طرح یک دعوای حقوقی علیه صداوسیما می‌دهد که نتیجه‌ای عجیب به همراه داشته است.

به گفته آقاسی از سال ۱۳۸۸ تاکنون (۹ سال) این پرونده در جریان بوده است و بعد از چندین بار رد شکایت و مطرح گشتن آن دوباره باز همان حکم صادر شده است.

واقعیت چیست؟
ما پرونده را نخوانده‌ایم و آنچه منتشرشده، اظهارات وکیل شجریان است که البته تاکنون از سوی هیچ مرجعی، تکذیب هم نشده است. لذا اگر گفته‌های وکیل را حمل بر صحت کنیم، انصاف حکم می‌کند چند نکته را مطرح کنیم:

اساساً بیان اینکه «پخش آثار وی در صداوسیما موجب شهرت وی شده و به زیان او نبوده است» هم غیرحقوقی است و هم غیرواقعی.
شهرت محمدرضا شجریان به دهه ۵۰ برمی‌گردد که با توجه به صدای لطیف و تأثیرگذار و تسلط بر دستگاه‌های آواز ایرانی در میان عامه مردم شناخته شد؛ علی‌الخصوص بعد از اجرای زندهٔ راست‌پنج‌گاه در سال ۱۳۵۴ به همراه محمدرضا لطفی و ناصر فرهنگ‌فر که بعدها در یک آلبوم موسیقی با همین نام منتشر شد که غوغایی بپا کرد.

بنابراین، آوازه شجریان، قبل از انقلاب به سراسر ایران رسیده بود و اتفاقاً به خاطر همین شهرت و محبوبیت بود که صداوسیما آوازهای او را پخش کرد و این‌گونه نبود که ابتدا صدای فردی گمنام به نام محمدرضا شجریان در رادیو و تلویزیون پخش شود و سپس مردم او را بشناسند و استاد آواز ایران بنامندش.

قانون چه می‌گوید؟
این جمله که “پخش آثار وی در صداوسیما موجب شهرت وی شده و به زیان او نبوده است ” حامل پیام غیرقانونی و خطرناکی است بدین معنی که از این پس هر رسانه‌ای، هرزمانی، هر اثری، از هر هنرمندی را می‌تواند بدون اجازه صاحب اثر منتشر کند و با استناد به اینکه کار ما به مشهور شدن هنرمند کمک کرده است، از هرگونه تعقیب و پاسخگویی در امان باشد!

این در حالی است در هیچ قانونی چنین اجازه‌ای نیامده است و اتفاقاً “قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان “در ماده ۲۳ خود به زبان فارسی سلیس می‌گوید هر کس اثر دیگری را بدون اجازه‌اش منتشر کند، به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال محکوم می‌شود. همین قانون در ماده ۲۸ می‌افزاید: “هرگاه متخلف از این قانون شخص حقوقی باشد علاوه بر تعقیب جزایی شخص حقیقی مسئول که جرم ناشی از تصمیم او باشد، خسارات شاکی خصوصی از اموال شخص حقوقی جبران خواهد شد.”

حال از کجای این نص صریح قانونی، جمله “پخش آثار وی در صداوسیما موجب شهرت وی شده و به زیان او نبوده است ” درآمده است، الله‌اعلم!

بعد از تحریر
در حکومت اسلامی که مدام از عدالت علی (ع) سخن گفته می‌شود و حکایت تاریخی حضور و محکومیت امام علی (ع) در دادگاه -آن‌هم در دوران حکومتشان- باافتخار نقل می‌شود، رواست شکایت هنرمندی که مواضعش الزاماً همسو با حاکمان نیست، با عدالت کامل رسیدگی شود تا این شبهه پدید نیاید که چون شجریان حرف‌هایی گفته که ناخوشایند مسئولان بوده است، پس حق او موردحمایت قانون نیست!