ضرورت اشاعه فرهنگ پهلوانی‎

محسن تدینی ثانی

مقام معظم رهبری:
“ورزش باستانی کشورمان یک تاریخ و یک فرهنگ محسوب می شود… بیایید این ورزش را که با کمتر ورزشی در دنیا قابل مقایسه است، زنده و احیا کنید.”

برای اولین بار امسال ۱۷ شوال روز نبرد پهلوانی بزرگ جوانمرد عالم بشریت حضرت علی(ع) با عمروبن عبدود در جنگ خندق که نماد شجاعت و اخلاق است توسط شورای فرهنگ عمومی به نام “روز ملی فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای” تصویب و به تایید شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده و ابلاغ شده است.

درج و تصویب “روز ملی فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای” در متن تقویم رسمی کشور، با هدف پاسداری و ترویج فرهنگ ارزشمند پهلوانی و جوانمردی و همچنین در راستای اهداف یونسکو در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس انجام شده است.

امیدواریم این مناسبت فرهنگی بتواند بهانه خوبی برای ترویج اخلاق مداری و فرهنگ جوانمردی در کشور و هدیه ای معنوی به مردم جهان باشد.
اصولا برای ترویج هر پدیده ای ابتدا بایستی به ماهیت و ریشه اصلی آن توجه نماییم. فرهنگ پهلوانی و ورزش های زور خانه ای ابتدا باید در داخل کشور ریشه هایش پایدار و محکم شود و سپس در راه جهانی شدن آن گام برداریم.
امروزه تهاجم وسیع عناصر فرهنگی بیگانه، خصلت های پهلوانی را تهدید می کند. فتوت اسلامی و آیین پهلوانی سرمایه ای معنوی است.
مرام پهلوانی را باید در همه عرصه ها و اقشار نهادینه کرد؛ باید سعی نماییم آیین های پهلوانی برای همیشه از دستبرد بیگانگان و مصادره ی آنان مصون باشد.

از سمت راست: مرحوم پهلوان عباس قمی، ؟؟؟ ، مرحوم پهلوان کربلایی عبدالحسین پهلوانی // ۱۳۲۰

نباید فرهنگ غنی پهلوانی محدود به زورخانه ها باشد. باید آنها را در تمام رشته ها و میادین ورزشی تسری داد.
مفهوم پهلوان در ایران باستان بسی پر محتواتر از آن بوده که پهلوان بودن در قدرت بدنی خلاصه شود؛ بلکه سجایای اخلاقی و صفات نیک انسانی نیز لازمه کاراست.

ورزش پهلوانی در یک کلام “اعتلای معنویت” همراه با پرورش جسم می باشد.

سبزوار یکی از مراکز عمده این ورزش کهن بوده چنان که برخی خاستگاه آن را سبزوار دانسته و قدمت آن را در دیار بیهق مربوط به نهضت سربدارن می دانند.
مردمان سبزوار همواره تاکید فراوانی به اصول اخلاقی داشته اند. آشکارترین برهان براثبات این ادعا “فتوت نامه سلطانی” اثر ملا حسین واعظ کاشفی سبزواری است.

مورخین برای ارتفاع کوتاه درب ورودی زورخانه در سبزوار دو دلیل ذکر کرده اند:
نخست آنکه افراد برای حضور در زورخانه به حضارادای احترام نموده و تواضع که رکن اساسی در این ورزش است را رعایت نمایند.
دلیل دیگر آن مربوط به عصرِ نهضت سربدران است، چرا که مغولان در آن زمان از تجمع مردم بیم داشتند؛ به همین دلیل پهلوانان مجبور بودند که در سردابه ها این ورزش را دنبال نمایند. درب ورودی سردابه ها از ارتفاع کمی برخودار بود تا مغولان نتوانند با اسب و تجهیزات نظامی به آن ها حمله نمایند.

تاریخ ورزش زورخانه ای سبزوار را می توان در نوشته های “ابولفضل بیهقی” تاریخ نگار عصر غزنویان جست و جو کرد.

یکی از پهلوانانی که در کتب تاریخی به نیکی ازآن نام می برند “پهلوان عبدالرزاق بیهقی” است.

عبد الرزاق در بیهق تحت لوای نهضت سربداران پنهانی با حکام مغول مبارزه می کرد.
روزی عبد الرزاق به دعوت سلطان ابوسعید برای مبارزه با پهلوان علی ابومسلم به سلطانیه سفرکرد.

در شهر هنگامی که دید یک مرد مغول به نام “قره تغمش” تمام آذوقه های شهر را انبار کرده تا هر زمان خواست گران تر بفروشد با خودچنین گفت: هر چند که من مهمان سلطانم اما تا داد این مردمان بیچاره را از این ظالم نگیرم نام خود در زمره ی عیاران نیاورم.

شبانه جامه بر تن نمود و به رسم عیاران صد سکه از فرد محتکر بستاند و میان مردم تقسیم نمود.
چون داروغه ی شهر وی را بِدید خواست عبد الرزاق را دستگیر نماید و گفت:ما وظیفه داریم تورا دستگیر نماییم. در پاسخ عبد الرزاق گفت: اگر شما هزار تن باشید نمی توانید مرا دستگیر نمایید.
سرانجام داروغه وی را به نزدسلطان برد.

سلطان که از دستبرد عبد الرزاق به خانه “قره تغمش” سخت خشمگین شده بود، خطاب به او گفت: در صورتی تو مهمان من خواهی بود که حریف خود “پهلوان علی ابو مسلم” را به زمین بزنی و پس از آن سو گند یاد کنی که مرا همیشه به جان و دل خدمت کنی و فرمانبردار من باشی تااز گناهان تو در گذرم.

پهلوان علی ابومسلم که حریف خود را در زور و بازو و فن از مهارت خود برتر دید، بنای جنگ و گریز نهاد تا در فرصتی مناسب با فنی وی را به زمین بیندازد.

عبدالرزاق مقصود او را دریافت و به او مجال نداد و همین که بر او دست یافت، دیگر رهایش نکرد تا اینکه به فنی کاری به شدت وی رابه زمین افکند.
مردم برای پیروزی عبدالرزاق شهر را آذین بستند.

عبدالرزاق بیهقی پس از چندی قرب و منزلتی اعلا نزد سلطان یافت. عبدالرزاق بیهقی برای اولین بار عنوان “جهان پهلوان” گرفت.

وی بعد از چندی جهت انجام امری مهم به کرمان رفت. پس از در گذشت سلطان، سوگند خود را با او منتقضی یافت و بی درنگ به یاری عیاران خراسان شتافت و پس از چند جنگ با حکام بیگانه مغول بر آنان پیروز شد و در سال ۷۳۸ هجری قمری در سبزوار بر اریکه فرمانروایی خراسان تکیه زد.

در عصر معاصر، پهلوانان سبزوار با صیانت ازمیراث ارزشمند ورزش زورخانه ای، همواره مروج آیین های پهلوانی بوده اند؛ چنانچه شاهد بزرگانی چون پهلوان کربلایی فریدون قفل ساز، محمداسماعیل پهلوانی، علی اکبرحاتمی، نصرالله شفیعی و… بوده ایم.

دیار سربدارن در پرورش مرشدان خوشنام نیز در کشور همواره پیشتاز بوده است چنان که مرشدان کهنه سوار خسرو جلالی و سید حسن نقیب زاده صاحب زنگ هستند.

مرحوم پهلوان نصرالله شفیعی // ۱۳۵۰