محمود دولت‌آبادی حذف شدنی نیست

سبزواریان – امید برومندی: این یک واقعیت است که نمی‌توان هیچ موضوعی را در جهان پیدا کرد که همه کسانی که با آن مرتبط‌اند، صد در صد موافق یا صد در صد مخالفش باشند.

پس اگر امروز نام بزرگی نظیر محمود دولت‌آبادی را بیاوریم و کسانی سخت برآشوبند و چند انتقاد ریزودرشت را بر او و آثارش وارد آورند، هیچ جای تعجب نیست؛ اما آنچه نه‌تنها باعث تعجب، بلکه باعث آزردگی خاطر می‌شود، این است که عده‌ای (که شاید به لحاظ تعداد بسیار هم اندک باشند)، چنان خود را محق و صاحب‌اختیار بدانند که نه‌فقط احترام یک نویسنده بزرگ را، بلکه احترام شمار بسیار زیادی از دوستدارانش و کسانی که آثارش را می‌خوانند و او را در حوزه رمان و داستان فارسی اسطوره‌ای بی‌بدیل می‌دانند را بشکنند و با وارد آوردن انواع اتهامات غیرواقعی و توهین‌های بی مبنا، بخواهند چنین نویسنده بزرگی را بکوبند و بدتر آنکه تلاش کنند با قلدرمآبی و زورگویی، نظرِ سلیقه‌ای خود را در ارتباط با آن ادیب بلندپایه در یک شهر یا جامعه‌ای بزرگ‌تر یا کوچک‌تر از آن حاکم کنند!

این شرایط در هر کجا که باشد، ناراحت‌کننده است اما اگر در شهر زادگاه هنرمند و نویسنده‌ای اتفاق بیفتد (که دست بر قضا یکی از جلوه‌های شهرت این شهر در تاریخ ایران به ادب و ادبیات پروری است)، باعث ناراحتی و افسوس چند برابری خواهد شد.

مثلاً سال گذشته بود که وقتی قرار شد مراسم هفتاد و چهارمین سالروز تولد محمود دولت‌آبادی با کسب مجوزهای قانونی به‌صورت یک محفل کاملاً ادبی (و نه سیاسی) در محل هتل کاملیای سبزوار برگزار شود، بعضی از سایت‌های شهرستان با تیترهایی نظیر «تولد نویسنده ضدانقلاب»!!! سعی در تهییج احساسات انقلابی و سوءاستفاده از ارزش‌های موردقبول اکثریت جامعه به نفع اهداف و سلایق شخصی خود کردند؛ تا با انتشار چنین خبرها و چنین تیترهایی برای برپایی آن مراسم مانع‌تراشی کنند.

اما به لطف خدا و با حمایت و همراهی مؤثر نهادهای برقرارکننده نظم و امنیت در جامعه و نیز با هوشیاری و دقت برگزارکنندگان آن مراسم، شاهد آن بودیم که برنامه‌ای کاملاً غیرسیاسی با حضور ده‌ها نفر از چهره‌های ادبی، دانشگاهی و فرهنگی سبزوار و تعدادی از اعضای شورای شهر، برپا شد و حتی پدر شهیدان فتاحی به‌عنوان یکی از چهره‌های مورد وثوق و احترام خانواده‌های معزز شهدا و نیز از شخصیت‌های هنری و فرهنگی دیار سربداران در آن مراسم حضور یافت و ضمن ایراد سخنانی در وصف جایگاه ادبی محمود دولت‌آبادی به رونمایی از تمبر یادبود آقای رمان ایران پرداخت و بدین ترتیب، ثابت شد که اگر هم عده‌ای از زاویه ملاک‌های سخت‌گیرانه خود، نقدهای تندی به محمود دولت‌آبادی داشته باشند، اما نگاه آنان لزوماً نگاه مورد تأیید نظام و همه معتقدان و متعهدان به آن نیست و بیشتر سلیقه‌های شخصی است که توسط عده‌ای اعمال می‌شود.

بت نمی‌سازیم!

گفتن این نکته ضروری است که اگر محمود دولت‌آبادی را می‌ستاییم، قرار نیست از او بتی قابل‌پرستش و مقتدای فکری در همه زمینه‌های سیاسی، مذهبی، عقیدتی و… بسازیم.

بلکه محمود دولت‌آبادی حتی اگر خودش موضع‌گیری‌های سیاسی هم داشته باشد، باز مهم‌ترین جنبه شخصیتش، جنبه ادبی است که البته در همان زمینه ادبی هم برخی صاحب‌نظران انتقاداتی به آثار وی وارد آورده‌اند، بااین‌حال این نکته را هیچ‌کس نمی‌تواند انکار کند که دولت‌آبادی اسطوره بی‌بدیلی در ادبیات داستانی معاصر ایران است که یقیناً نامش در تاریخ ادبیات فارسی ماندگار خواهد شد و بنابراین فرصت ارزشمندی برای سبزوار است که اگر قدر چنین ادیب بلندپایه‌ای را بدانیم، چه در زمان حیات و چه بعد از آن (زبان از بیان صریح این منظور قاصر است) شهر زادگاهش به کانون تردد و مرجع توجه گردشگران ادبی و علاقه‌مندان به آثار این نویسنده تبدیل شود.

تجربه تلخ ۶۰ سال محرومیت آیا بازهم برای سبزوار تکرار خواهد شد؟

هرچند مقایسه بین این دو موضوع شاید چندان جایز نباشد و شأن و جایگاه ادبیات و فرهنگ در میان ایرانیان بسیار بالاتر از امور و پروژه‌های مربوط به حوزه اقتصادی است، اما به‌ناچار باید به یادآوری یک خاطره تلخ در زمینه اقتصادی برای سبزواری‌ها بپردازیم که اگر امروز هم مراقبت و هوشیاری کافی را به خرج ندهند، همان تجربه تلخ در زمینه ادبی و فرهنگی نیز به وقوع خواهد پیوست.

حدود ۶۰ سال قبل هنگامی‌که راه‌آهن سراسری تهران – مشهد در حال احداث بود به‌واسطه فکر بسته و برداشت‌های اشتباه عده‌ای خاص، سبزوار به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز جمعیتی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و تاریخی که در مسیر راه‌آهن قرار داشت، حدود ۴۵ کیلومتر از این محور دور افتاد و از آن زمان تاکنون بهای تفکر غلط و تصمیم‌گیری نادرست آن عده را همه مردم سبزوار با تحمل عدم توسعه مناسب این شهر، می‌پردازند. حالا در زمینه فرهنگی و ادبی نیز گویی در یکی از بزنگاه‌های مهم تاریخ شهر سبزوار قرارگرفته‌ایم. “آقای رمان ایران” شخصیت کمی برای سبزوار و سبزواری‌ها نیست. نویسنده‌ای که با آثارش نام شهر و روستاهای زادگاهش را جهانی کرده است و بعضی از کتاب‌هایش، به چندین زبان زنده دنیا ترجمه‌شده و به جوایز و توجهات مهمی در عرصه بین‌الملل دست‌یافته است.

در شهرها و کشورهایی که فرهنگ قدرشناسی از مفاخر و بزرگان وجود دارد، محال است که اجازه بدهند چنین مشاهیری از شهر و جامعه خود طردشده و روزگارشان را در جایی به‌غیراز زادگاهشان سپری کنند.

حالا این سؤال مطرح است که آیا سبزواری‌ها این بار در زمینه ادبی و فرهنگی نیز همان اشتباهی را مرتکب خواهند شد که حدود ۶۰ سال قبل عده‌ای اندک درباره راه‌آهن مرتکب شدند و زمینه بیش از نیم‌قرن محرومیت و عقب‌افتادگی را از توسعه پایدار صنعتی و اقتصادی در این منطقه فراهم آوردند؟ و خود را مدیون ده‌ها هزار نفر سبزواری کردند که تا چند دهه بعد یکی از آرزوها و تلاش‌های اصلی‌شان آوردن راه‌آهن به سبزوار است.

یا این بار نیز با ادامه‌ی طرد بی‌دلیل و غیرموجه بزرگی از بزرگان دیار سربداران، شاهد ضایع شدن فرصت مهمی در زمینه توسعه فرهنگی و ادبی از غرب خراسان خواهیم بود؟ گناه این محرومیت را چه کسانی با چه منش عقیدتی و سیاسی و با کدام طرز فکر بر گردن می‌گیرند؟

بارقه‌های امید

فعالیت‌های فرهنگی و هنری معمولاً از آن دسته کارهاست که طول می‌کشد تا به نتیجه مطلوب برسد؛ اما اگر درست و اصولی انجام شود و استمرار و سماجت پشت آن باشد، حتماً به نتیجه می‌رسد و وقتی به نتیجه برسد، هیچ‌کس نمی‌تواند اثر آن را خنثی کند.

محمود دولت‌آبادی به‌عنوان یک نویسنده خوش‌ذوق، هم اهل هنر است و هم اهل فرهنگ. استمرار و سماجت خوبی هم دارد. همان استمراری که باعث شد ۱۵ سال از بهترین سال‌های جوانی‌اش را برای نوشتن رمان کلیدر اختصاص دهد و همان سماجتی که باعث شد باوجود همه سخت‌گیری‌هایی که در دوران قبل از انقلاب و بعضاً در سال‌های اخیر بر او وارد آمده است، اما همچنان به نویسندگی ادامه دهد و در نتیجه‌ی ۵ دهه نوشتنِ مؤثر، امروز به نامی آشنا در عرصه ادبیات ایران و جهان تبدیل شود.

هواداران دولت‌آبادی نیز به‌ویژه در زادگاهش سبزوار باید همین استمرار و اصرار و سماجت را داشته باشند. اگر معتقدیم این تابویی که عده‌ای سال‌ها طبق سلیقه شخصی خود، سعی کرده‌اند پیرامون محمود دولت‌آبادی به وجود آورند مبنای قانونی و عقیدتی واقعی ندارد، پس باید سال‌ها تلاش فرهنگی و رسانه‌ای کرد تا به‌تدریج این تابو شکسته شود. هرچند که همین‌الان هم بارقه‌های امید به‌خوبی به چشم می‌خورند.

محمود دولت‌آبادی در سطح کشور محبوبیت و جایگاه خاص خود را دارد. رئیس‌جمهور روحانی، در دی‌ماه سال ۹۲ در ضیافتی که با حضور هنرمندان مختلف کشور برپا کرد از محمود دولت‌آبادی نیز دعوت کرده بود که در آن مراسم حضور یابد و این نویسنده شهیر سبزواری یکی از صدرنشینان آن جمع هنری بود. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به کتاب‌های جدید او مجوز می‌دهد، او همچنین در نمایشگاه بزرگ کتاب استان یزد که اسفند ۹۳ زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد، به‌عنوان سخنران حضور یافت و مورد استقبال قرار گرفت و رسانه‌های معتبر کشور اخبار مربوط به دولت‌آبادی را در صدر اخبار و گزارش‌های صفحات فرهنگ و ادبیات خود قرار می‌دهند و…

بنابراین به نظر می‌رسد در کشور مشکل خاصی در ارتباط با محمود دولت‌آبادی وجود ندارد، در زادگاه دولت‌آبادی نیز در چند سال اخیر تحرکات خوبی ایجاد شده است. بسیاری از سایت‌های محلی درباره محمود دولت‌آبادی مطلب می‌نویسند و از ارزش‌های ادبی آثار او می‌گویند و در سال ۹۳ چنان‌که در بالا ذکر شد مراسمی با حضور شمار زیادی از فرهیختگان سبزوار در سالروز تولدش در سبزوار برگزار شد و در آن مراسم به دست یکی از شخصیت‌های موردقبول و مورداحترام مردم سبزوار از تمبر یادبود محمود دولت‌آبادی با عنوان آقای رمان ایران رونمایی شد.

بنابراین همه این‌ها نشان می‌دهد محمود دولت‌آبادی به‌عنوان یک ادیب هنرمند و فرهیخته از کهن شهر سبزوار به گنجینه پربار فرهنگ و ادبیات ایران افزوده شده و جایگاه ویژه خود را پیدا کرده است، به‌گونه‌ای که دیگر نمی‌توان تصور حذف بزرگی چون او را به سر راه داد بلکه برعکس از همین حالا به‌راحتی قابل پیش‌بینی است که ۵۰ سال، ۱۰۰ سال و ۲۰۰ سال دیگر و … با سپری شدن دوران حیات بسیاری از ما، اکثراً به دست فراموشی سپرده خواهیم شد، اما نسل‌های بعدی می‌بینند، محمود دولت‌آبادی در کنار ادیبان برجسته دیگری نظیر ابوالفضل بیهقی، فردوسی، سعدی، حافظ، حکیم سبزواری، جلال آل احمد، بزرگ علوی، صادق هدایت، سیمین دانشور و … نامی جاودان در تاریخ ادبیات ایران‌زمین خواهد بود.

اینجاست که بر همه آنانی که دل در گروه فرهنگ دارند ضرورت می‌یابد قدر این فرصت بی‌بدیل را بدانند و از برکت وجود چنین بزرگانی برای اعتلای فرهنگی و ادبی سبزوار، خراسان و ایران در جهان بهره بگیرند.

بهترین حسن ختام: جرأت به خرج دهیم، قدر بزرگانمان را بدانیم

شاید بهترین حسن ختام برای این نوشتار یادآوری بخشی از اظهارات پرمعنا و عمیقی باشد که حاج علی فتاحی هنرمند پیشکسوت سبزواری و پدر دو شهید بزرگوار دفاع مقدس در مردادماه ۹۳ هنگام رونمایی از تمبر یادبود آقای رمان ایران اظهار داشت و در رسانه‌های کشوری انعکاس گسترده‌ای یافت.

حاج علی فتاحی در آن سخنان کوتاه که گزیده‌ای از آن توسط خبرگزاری ایسنا منتشر شد، چنین گفت: «محمود حالا دیگر تنها فرزند دولت‌آباد، فرزند کویر، فرزند سربداران و فرزند سبزوار نیست. او حالا دیگر فرا وطنی است. هر کس در هر کجا بنشیند “شرف المکان بالمکین” است. محمود دولت‌آبادی هر کجا بنشیند، “محمود” است، “پسندیده” است، “بزرگ” است. جرأت به خرج دهیم، قدر بزرگانمان را بدانیم.»

منبع: ویژه‌نامه شماره ۴ سبزوار – نشریه “ستاره صبح”