مزینان، رویشی در کویر

ستاره شرق – حمید دلاوری هروی

مزینان، روستایی است با هزاران افت‌وخیز و شکوه در طول تاریخ چهارهزارساله که تاب‌آوری آن در برابر ناملایمات طبیعی و انسانی، جاذبه‌های دیدنی فراوان در زمینۀ طبیعت، تاریخ و فرهنگ به وجود آورده است.

سرزمینی که ققنوس‌ وار، پس از هر حادثه سر از خاکستر خویش برآورده است. اگر خواهان شب‌های کویر به روایت «هبوط آدم» دکتر علی شریعتی در کویر هستید به مزینان بیایید و اگر در پی لمس نوستالژی کتاب نایاب «عبور از صحاری ایران» اثر آلفونس گابریل هستید باز هم به مزینان بیاید.

مزینان، خاستگاه اندیشمندانی چون استاد محمدتقی شریعتی و دکتر علی شریعتی است که با نسیم دل‌نشین کویرش و صدها جاذبۀ طبیعی و دیدنی، ریشه در خاک و سر بر آسمان دارد و امروز به مقصد نوظهور گردشگری در غرب خراسان رضوی تبدیل شده است.

دهستان مزینان با قدمتی چند هزارساله از توابع شهرستان داورزن، با اقلیم نیمه بیابانی، تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد در ۶ کیلومتری جنوب غربی شهرستان داورزن و هشتاد کیلومتری شهرستان سبزوار قرار دارد.

بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت مزینان یک هزار و ۶۶۱ نفر اعلام شده. شغل اکثر مردم روستا، کشاورزی و دامداری است. این روستا بیش از هفتاد شهید و ده‌ها ایثارگر، جانباز و آزاده تقدیم نظام جمهوری اسلامی نموده که دو خانواده دارای سه شهید و دو خانواده با دو شهید، مزینان را متمایز از روستاهای دیگر خطه خراسان نموده است.

روستایی به قدمت تاریخ

مزینان پیشینۀ کهن تاریخی دارد؛ چنانکه در کتاب «حدودالعالم من المغرب الی المشرق» از مزینان به‌عنوان شهرکی آباد نام برده شده و در «تاریخ بیهق» ابوالحسن زید بیهقی ربع مزینان را یکی از مناطق اصلی بیهق معرفی می‌کند. این کویر تاریخی در مسیر جادۀ ابریشم قرار داشته که نشان مدنیت و فرهنگ آن در گذشته بوده است.

دربارۀ وجه‌تسمیۀ مزینان در کتاب محمود بیهقی چنین نوشته‌شده که مَزَن، یعنی فرد دانشمند، مَزنا یعنی بزرگان دانش و مزینان یعنی زادگاه دانشمندان و اندیشمندان، چنانکه اندیشمندانی چون استاد محمدتقی شریعتی و دکتر علی شریعتی از این خطه برخاستند.

رود کال‌شور از جنوب این روستا می‌گذرد و قنات پرآبی در قسمت جنوبی این روستا وجود دارد که سرچشمۀ آن کوه‌های شمالی داورزن است و گوارایی و وفور آب آن در حاشیه کویر موجب حیرت است.

مسجد جامع، حوزۀ علمیه، بقعۀ امام‌زاده سید حسین و آرامگاه سید اسماعیل در دو کیلومتری مزینان و در حاشیه بهمن‌آباد، تپۀ باستانی بِل قوز و خرابه‌های شهر قدیمی بادغوس در مسیر بادغوس، آب‌انبار و رباط شاه‌عباسی و یک بنای چاپارخانه و همچنین زادگاه دکتر علی شریعتی و کویر زیبای مزینان برخی از آثار تاریخی و گردشگری مزینان است.

کویر مزینان، بخشی از ریگ خارتوران که در حاشیه جنوبی جاده سراسری تهران به مشهد قرار دارد با جاذبه‌های اکو توریستی چشم‌اندازهای طبیعی و تنوع زیستی از پتانسیل بالایی برخوردار است که می‌تواند مقصد خوبی برای گردشگران داخلی و خارجی و علاقه‌مندان طبیعت باشد.

نخل گردانی میراث ۵۰۰ ساله عاشورایی مزینان

آئین کهن نخل گردانی استعاره از شهدای کربلا و یادآور مصائب روز عاشورا است و هم‌زمان با عاشورای حسینی در مزینان برگزار می‌شود به بیش از پنج قرن قبل برمی‌گردد.

رئیس اداره میراث فرهنگی و صنایع‌دستی داورزن دربارۀ این آئین گفت: نخل از یک چارچوب آهنی تشکیل شده است و روی نخل با قالیچه‌ها، کتیبه‌ها و پارچه‌هایی مزین به نام ائمه اطهار (ع) و حضرت اباعبدالله الحسین (ع) پوشیده شده است.

محمد عبدالله‌زاده ثانی افزود: حاملان نخل با فریاد «یا حسین» نخل را از مقبره امامزاده سید حسن و سید اسماعیل تا محله پایین ده به طول ۲ هزار و ۵۰۰ متر بر شانه‌های خویش حمل می‌کنند و در میدان تعزیه واقع در شرق روستا قرار می‌دهند و حدود ۲۰ هیئت مذهبی با علم‌های چهارم‌تری و ۲۰ کیلوگرمی محلات، نخل را همراهی می‌کنند.

وی ادامه داد: نخل مزینان از نظر ابعاد بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین نخل در منطقه خراسان است مسیر این نخل از مزینان به نماد مدینه به سمت امام زادگان بهمن‌آباد به نماد کعبه و بازگشت به مزینان و استقرار در میدان عاشورا به نماد کربلاست و مردم معتقدند چرخیدن نخل بر گرد مزینان به مدت یک سال تا محرم بعد اهالی روستا را بیمه می‌کند.

عبدالله‌زاده افزود: تعزیه‌خوانی از رونق خاصی در مزینان برخوردار است و در روز عاشورا از نخستین ساعات صبحگاهی با سینه‌زنی سنتی (دوره) شروع و تا پاسی از شب ادامه دارد. مزینانی‌ها آن روز میهمانانی از سراسر کشور را میزبانی می‌کنند.

وی اظهار داشت: از دیگر سنت‌های رایج در مزینان برگزاری مراسم قرآن‌خوانی و سفره صلوات در ماه مبارک رمضان است. همچنین در ایام عید باستانی آئین جشن نوروزگان با شکوه خاصی برگزار می‌شود.

عبدالله‌زاده ثانی ادامه داد: از دیگر آئین‌های مزینان مراسم بزرگداشت محمدتقی شریعتی در ماه شعبان و علی شریعتی در خردادماه است.

وی افزود: متناسب با اقلیم خشک و کویری مزینان آیین‌هایی همچون چاولی‌چغل و چشم‌ آرو نیز در مزینان برگزار می‌شود که نشان از اتحاد، انس و الفت و دوستی مردمان آن بوده است.

عبدالله‌زاده ثانی گفت: چاولی چغل برای طلب باران قبل از عید برگزار می‌شد آیین عروس قنات هم با کم شدن نزولات آسمانی اجرا می‌شد که طی آن دختری را به عقد قنات درآورده و معتقد بودند با این کار آب قنات افزایش می‌یابد. در آیین چشم‌آرو نیز کوزه‌ای را به شکل زنی طراحی کرده نذر و نذورات خود را داخل آن می‌ریختند. شب‌هنگام آن را در پشت‌بام از بالای سر رها کرده و می‌شکستند و به‌این‌ترتیب نیازمندان دم‌صبح و زمان گرگ‌ومیش شدن هوا صورت خود را بسته و از آن پول‌ها برمی‌داشتند.

شریعتی‌ها فخر مزینان

رئیس شورای اسلامی مزینان نیز گفت: استاد محمدتقی شریعتی یکی از نخبگان سیاسی و دینی معاصر کشور بود که با تأسیس کانون نشر حقایق اسلامی، تلاش‌های مجاهدانه‌ای برای ارشاد و آگاه کردن نسل جوان داشت که به سقراط خراسان شهرت یافته بود.

علی‌اکبر رضوانی‌پناه افزود: دکتر علی شریعتی نیز اندیشمند متفکری بود که با بیداری و روشنگری نسل جوان نقش اثرگذاری در سرعت بخشیدن و به ثمر نشستن انقلاب اسلامی داشته است.

وی با اشاره به اینکه شریعتی‌ها فخر مزینان هستند، تصریح کرد: کتاب هبوط در کویر شریعتی گواه علاقه‌مندی و عشق وی به سرزمین آبا و اجدادی است.

رضوانی پناه با اشاره به برگزاری همه‌ساله بزرگداشت شریعتی در ۲۹ خرداد افزود: مردم مزینان از صداقت، قناعت، مناعت و اخلاق خاندان شریعتی به افتخار یاد می‌کنند و علاقه‌مندی ما به شریعتی از نوع علاقه‌مندی اشتیاقی است.

کویر مزینان مقصد نوظهور گردشگری خراسان

کویر مزینان در حاشیه جنوبی جاده سراسری تهران ـ مشهد یکی از مناطق کویری ایران است که با چشم‌اندازهای طبیعی، تنوع زیستی و جاذبه‌های اکوتوریستی فراوان چون بیابان‌های پوشیده از نمک، تپه‌های طلایی، شن‌های روان، پوشش گیاهی طاق و گز، انواع پرندگان، حیوانات وحشی و اهلی و آسمان پرستاره، مقصدی دل‌نشین برای گردشگران و علاقه‌مندان به طبیعت است و توریست‌درمانی، برگزاری مسابقات رالی اتومبیل‌رانی، رصد ستارگان بخشی از جاذبه‌های این کویر است.

کویر مزینان با جاذبه‌های اکوتوریستی می‌تواند در بهبود وضعیت اقتصادی، سطح اشتغال و افزایش درآمد و درنهایت توسعه پایدار این مناطق کمک زیادی کند.

مسئول اقامتگاه بوم‌گردی نرگس مزینان داورزن گفت: کویر مزینان با پهنه‌های پوشیده از ماسه، نمک و شوره‌زارها می‌تواند برای گردشگران جنبه‌های روان‌درمانی، ماسه درمانی، آفتاب درمانی و املاح درمانی داشته باشد.

علیرضا همت‌آبادی با اشاره به جاذبه‌های ورزشی و تفریحی این کویر ادامه داد: اسکی روی شن، مسابقات اتومبیلرانی، دوچرخه‌سواری، موتورسواری و بالن‌سواری در این منطقه مناسب گردشگری ماجراجویانه است. علاوه بر آن وجود نداشتنِ آلودگی نوری، غباری و آسمان شفاف و تاریکی مطلق، جهت رصد ستارگان در شب و رؤیت پدیده سراب، از دیگر امکانات این کویر است که بی‌شک نظر هر گردشگری را به خود جلب خواهد کرد.

وی گفت: در صورت حمایت مسئولان از این اقامتگاه بوم‌گردی، در صنایع‌دستی، غذاهای محلی و معرفی آداب و سنن منطقه رونقی ایجاد خواهد شد.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری داورزن نیز با اشاره به جاذبه‌های کویر مزینان گفت: این کویر در مجاورت جاده اصلی تهران ـ مشهد است که سالانه حدود ۲۰ میلیون زائر، مسافر و گردشگر از این مسیر عبور می‌کنند؛ اما این کویر زیبا هنوز معرفی نشده و مغفول مانده است که معرفی این ظرفیت می‌تواند شهرستان داورزن را یک معبر ساده برای زائران و مسافران، به مقصدی برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کند.

محمد عبدالله‌زاده ثانی افزود: اقدامات ابتدایی برای معرفی آداب‌ورسوم و فرهنگ مردم حاشیه کویر، تسهیل در حمل‌ونقل و سهیم کردن مردم آن محل در اقتصاد گردشگری صورت گرفته است که همین اقدامات هم رغبت گردشگران را برای بازدید از این منطقه نسبت به گذشته افزایش داده است.

وی تصریح کرد: در خصوص افزایش اقامتگاه‌های بوم‌گردی در این مناطق انجمن‌های میراث فرهنگی فعال شده‌اند و موافقت اولیه با راه‌اندازی ۱۰ اقامتگاه بوم‌گردی برای متقاضیان در این شهرستان صادر شده است. علاوه بر آن به‌منظور افزایش میزان اقامت گردشگران از طریق بوم‌گردی، به‌زودی پیوند خواهرخواندگی بین ۴۰۰ اقامتگاه بوم‌گردی شهرستان شاهرود با اقامتگاه‌های بوم‌گردی شهرستان داورزن منعقد می‌شود.

جاده مزینان رها شده است

دهیار روستای مزینان نیز با اشاره به اینکه این دهستان به لحاظ آثار تاریخی و باستانی و جاذبه‌های توریستی ثبت آثار ملی شده است، گفت: جاده ارتباطی مزینان بسیار کم‌عرض است که همه‌ساله حوادث رانندگی زیادی در آن رخ می‌دهد.

مجید اسلامی افزود: پس از گذشت چند سال از آغاز طرح آسفالت جاده داورزن به مزینان، هنوز اقدامی صورت نگرفته و همچنین ابتدای جاده داورزن به مزینان نیازمند زیرگذر مناسبی است زیرا هنگامی بارندگی عبور از زیر پل به‌سختی امکان‌پذیر است.

وی اظهار داشت: درِ کاروانسرای مزینان به دلیل اختلافات اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و مستأجر، مدت‌هاست به روی گردشگران بسته شده است.

دهیار روستای مزینان ادامه داد: مجتمع فرهنگی و تفریحی دکتر شریعتی یا باغ اسرار مزینان زیر نظر اداره فرهنگ و ارشاد نیز مدت چند سالی است که به حال خود رهاشده و در حال تخریب است.

اسلامی افزود: مدرسۀ علمیه شریعتمدار مزینان از آثار قدیمی و تاریخی است که در وسط بازار مزینان قرار دارد و چندین طلبه و روحانی را در قبل از انقلاب پرورش داده است. اکنون احیای آن می‌تواند داورزن را در این زمینه یاری کند و کتابخانه شریعتی که توسط دکتر علی شریعتی مزینانی تأسیس‌شده در این مدرسه علمیه قرار دارد و باید موردتوجه قرار گیرد.

وی گفت: قنات مزینان یکی از قدیمی‌ترین قنات‌هاست که دبی آن بر اثر خشک‌سالی‌های پیاپی از ۱۲۰ لیتر در ثانیه به ۷۰ لیتر در ثانیه رسیده است لذا از مسئولان درخواست داریم نسبت به رفع این مشکلات اقدام نمایند.

*منتشر شده در شماره ۱۵۵ ماهنامه ستاره شرق