مناره خسروگرد تابلوی گردشگری سبزوار

سبزوارشناسی به گردشگران با احیای مناره خسروجرد

مناره خسروگرد باهدف راه‌یابی کاروانیان بر سر راه جاده ابریشم در دوره حکومت سلجوقیان احداث‌شده است این مناره بلندترین سازه تاریخی خراسان رضوی و یکی از زیباترین مناره‌های تاریخی آغاز قرن ششم هجری قمری نمادی از محبت مردمان کویر است.

این مناره با ۲۸ متر ارتفاع در فاصله پنج کیلومتری غرب شهر سبزوار، در حاشیه دو جاده اصلی تهران – مشهد قرار دارد این بنا سال ۵۰۵ هجری قمری هم‌دوره با حکومت سلجوقیان برای راهنمایی، اسکان و استراحت کاروانیان خسته جاده قدیم ابریشم بناشده بود.

منارها درگذشته راهنمای گردشگران و مسافران بود و مناره‌ها علامت و نشانی برای کاروانیان بود تا علاوه بر تشخیص راه‌ها، مکانی برای اسکان و استراحت باشد تا غبار خستگی سفر را از تن بیرون کنند و ادامه مسیر را طی کنند.

با توسعه شهرها، ارتقا زیرساخت‌های مواصلاتی، ریلی و هوایی و افزایش وسایل عبور و مرور ارتباطات نوین سبب شد منارها نیز به‌عنوان آثار تاریخی ارزشمند که روز گاری از اهمیت بالای برخوردار بود تنها به‌عنوان جاذبه‌های تاریخی گردشگری موردتوجه قرار بگیرد.

 *مناره خسروجرد مناسب‌ترین مکان گردشگری و راهنمایی برای مسافران

استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ گفت: شهرستان سبزوار باوجود جاذبه‌ای فراوان گردشگری  پایگاهی مشخص برای معرفی ظرفیت‌های گردشگری ندارد و ایجاد یک پایگاه گردشگری و راهنمایی برای مسافران یک ضرورت است.

دکتر محمود رضا سلیمانی افزود: مناره تاریخی خسروگرد در کنار جاده قدیم ابریشم واقع در پنج کیلومتری غرب سبزوار در حاشیه جاده اصلی تهران – مشهد که درگذشته به‌منظور راه‌یابی کاروانیان احداث‌شده بهترین مکان برای استقبال از مسافران و زائران است.

وی افزود: مناره خسروجرد بلندترین سازه آجری خراسان رضوی است که درگذشته به لحاظ ماهیتی راهنمای گردشگران بوده و امروز نیز می‌تواند با ایجاد زیرساخت‌ها به‌عنوان نماد و نشان و پایگاه گردشگری مرود توجه قرار بگیرد.

دکتر سلیمانی گفت: درحالی‌که هنوز مکان مشخصی  برای ایجاد پایگاه گردشگری و راهنمایی مسافران در ورودی سبزوار  وجود ندارد مناره خسروجرد به لحاظ جغرافیایی و جلوه بارزی که دارد مکان مناسبی است.

*مناره خسروجرد نیاز به تغییر کاربری و بهره‌برداری بهینه دارد

دبیر تشکل دانشجویی میراث یاران سبزوار نیز گفت: سالانه پیش از ۲۵  میلیون زائر و گردشگر از  محور سبزوار عبور می‌کنند و با توجه به اینکه مناره خسروجرد در مجاورت عبور مسافران قرار دارد ازاین‌رو معرفی، تغییر کاربری و بهره‌برداری بهینه این اثر تاریخی می‌تواند زمینه توقف مسافران را فراهم و زمینه  معرفی دیگر آثار شاخص تاریخ فرهنگی شهر را برای گردشگران فراهم نماید.

بهروز قاسمی اظهار کرد: بااینکه بیشتر مسافران سبزوار را با میل خسروجرد می‌شناسند که در حاشیه جاده تهران- مشهد واقع‌شده است اما مدیران و متولیان گردشگری شهر از پتانسیل این اثر غفلت دارند و تاکنون اقدام درخوری برای معرفی بیشتر و تغییر کاربری آن انجام ندادند.

وی گفت: سال ۹۶ یک سرمایه‌گذار در حوزه مناره خسروجرد ورود پیدا کرد و این بنا را به‌گونه‌ای احیا کردند اما بلافاصله پس از تعطیلات نوروز، سرمایه‌گذار از منطقه خارج شد.

قاسمی با اشاره به فعالیت ۳۰ عضو ثابت در تشکل میراث یاران افزود: در سال جاری برخی افراد سودجو حفاری غیرمجاز در اطراف مناره انجام دادند  که در صورت تکرار حفاری غیرمجاز پایداری و استحکام مناره  تهدید می‌شود.

رئیس پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار نیز بابیان اینکه مناره خسروجرد یک اثر تاریخی بسیار باارزش و بلندترین سازه استان خراسان رضوی است، گفت: با راه‌اندازی پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار در سال گذشته  نگاه اداره میراث فرهنگی به صیانت از آثار تاریخی و توسعه گردشگری افزایش می‌یابد.

محسن برآبادی افزود: مناره خسروجرد مکان مناسبی برای تبدیل به پایگاه گردشگری دارد و در مرحله نخست باید مطالعات آن  انجام شود.

وی تصریح کرد: این مناره اثری واقعاً ارزشمند و منحصربه‌فرد است که برخی از حفاران سودجو نقطه‌ای از مناره را حفاری کرده‌اند که باعث آسیب  به این اثر می‌شود.

وی با اشاره به اینکه افراد سودجو درواقع فرهنگ، آثار تاریخی، هویت و شناسنامه خود را تخریب می‌کنند، گفت:  درب و محل ورود به مناره را به دلیل اینکه کسی بالا نرود و اثر تهدید نشود بسته بودیم که  با تخریب درب، راه ورودی را باز کردند.

برآبادی با اشاره به اینکه باید خودمان محافظ میراث فرهنگی باشیم ادامه داد:  این تخریب‌ها هزینه‌های دوباره برای میراث فرهنگی دارد و باوجوداینکه  حفاران یک نقطه را تخریب کردند  برای جبران آن باید چندین نقطه دیگر را مرمت، ترمیم و استحکام‌بخشی شود.

رئیس پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار گفت: حفاری آثار تاریخی به‌منظور دستیابی به گنج است که منحصر به این اثر نیست و خیلی از آثار تاریخی در معرض خطر است.

مسئول حوزه پژوهشی میراث فرهنگی سبزوار گفت: مناره خسروگرد میل تک و منفردی است که به‌منظور راه‌یابی کاروانیان بر سر راه جاده موسوم به ابریشم احداث‌شده و همچون فانوس دریایی در کویر نقش راه‌یابی کاروانیان را بر عهده داشته است.

محمد عبدالله زاده افزود:  با توجه به  کاوش‌های باستان‌شناسی  در اطراف مناره خسروجرد شامل حفر ۵۰ گمانه باستان‌شناسی در محل در سال ۸۲ و لایه‌نگاری فرهنگی، تعیین قدمت محل و احیاناً بازشناسی بقایای معماری موجود، در هیچ‌یک از این گمانه‌ها بقایای معماری مبنی بر وجود بنایی مانند مسجد و مدرسه در آنجا  به دست نیامده لذا این موضوع به باستان شناسان اجازه داد بگویند این میل یا مناره برای راه‌یابی کاروانیان احداث‌شده است.

وی ادامه داد: این میل به سال ۵۰۵ هجری قمری به دستور ˈتاج الدوله ابوالقاسم بن سعیدˈ مصادف با حکومت سلجوقیان احداث‌شده است و این میل سازه‌ای آجری است و ارتفاع مناره ۲۸ متر است.

مسئول حوزه پژوهشی میراث فرهنگی سبزوار گفت: مناره خسروگرد دارای سه جزء پایه، بدنه و رأس است که پایه آن مستطیل شکل و محاط در یک سازه آجری نیم هشت بوده و در پخی‌های این هشت‌ضلعی چهار حجره اتاق مانند تعبیه‌شده است.

عبدالله زاده افزود: در زمان گذشته جهت هدایت کاروانیان به سمت آبادی در شب، متصدی میل با روشن کردن مشعلی بر بلندای رأس مناره کاروانیان شب‌رو را به سمت آن فرامی‌خوانده بعلاوه اینکه آب‌انبار و حوض انبارهای کنار جاده هم کاروانیان را به سمت میل هدایت می‌کرده است.

وی  مناره خسروگرد را تنهای بنایی معرفی کرد که در یک شهر برای خوش‌آمد گویی به مردمان سوای رنگ، پوست، نژاد، خون، ملیت و مرزهای جغرافیایی برپاشده و در سرما و گرما مسافران را تنها به‌صرف مسافر بودن به سمت آبادی هدایت می‌کرده است.

مسئول حوزه پژوهشی میراث فرهنگی سبزوار با توجه به موقعیت جغرافیایی مناره خسروجرد و قرار گرفتن آن در کنار جاده تهران – مشهد گفت: احیای دوباره مناره  خسروجرد زمینه جذب گردشگران و توقف آن‌ها در ورودی شهر سبزوار را فراهم می‌کند و این وقفه کوتاه گردشگران و مسافران،  فرصت بی‌نظیری است تا سبزوار معرفی شود و با این اتفاق راهبرد تبدیل سبزوار از معبر و گذر به مقصد گردشگری رخ می‌دهد.

*منتشر شده در شماره ۱۲۳ هفته نامه ستاره شرق