موسیقی چکش و رقص شعله
سابق بر این معیار جهیزیه دختران ایرانی، با اقلام ریزودرشت ظروف مسی سنجیده میشد و این ظروف مصرفی که در تمامی مطبخ خانهها جای داشتند عبارت بودند از: دیگ، قابلمه، ماهیتابه، کاسه، پارچ، سینی، مجمعه، تشت حمام و…ولی در دهه هفتاد این ظروف هنری به لطف اجناس هر چند پرزرقوبرق، اما بیخاصیت به گوشه انباریها
سابق بر این معیار جهیزیه دختران ایرانی، با اقلام ریزودرشت ظروف مسی سنجیده میشد و این ظروف مصرفی که در تمامی مطبخ خانهها جای داشتند عبارت بودند از: دیگ، قابلمه، ماهیتابه، کاسه، پارچ، سینی، مجمعه، تشت حمام و…ولی در دهه هفتاد این ظروف هنری به لطف اجناس هر چند پرزرقوبرق، اما بیخاصیت به گوشه انباریها کشانده شد و خاک خوردند یا بدتر ا ز، آن به بهایی ناچیز به ضایعاتیها فروخته شدند و به ا ین ترتیب شعلههای رقصان کورهها خاموش و کرکره کارگاههای مسگری پایین کشیده شدند.
این تغییر دکور در قلب خانهها ارمغانی نداشت جز بروز برخی بیماریها و یک دهه وقفه در مسگری. در این بازار خرابی، بنا به توصیه پزشکان و آگاهی پیدا کردن مردم از خواص مس دوباره مسگرهای سربهزیر، با قوت بازو و ضرب چکش بر تن فلز بیجان، به این هنر رونق دوباره بخشیدند، ولی بازارگرمی مسگری عمر کوتاهی داشت و این بار، عدهای سرمایهدار با تولید انبوه ظروف مسی پرس شده، مسگرها را در سایه نگه داشتند و بهمرور در مغازههای مسگری فقط کار فروش اقلام صنعتی برخی استانها و نیز تعمیر و سفیدکاری ظروف زنگارگرفته انجام شد و هنر مسگری برای همیشه به صنعت تبدیل شد.
اکنون پای صحبت هنرمند مسگری در خیابان اسرار روبروی کوی پیشنمازی مینشینیم که ۳۵ سال در همین مکان با صحنه زیبای کار در کنار فروش، هر رهگذری را مجذوب میکند:
محمدعلی کرابی هستم سال ۱۳۲۸ در روستای کراب متولد شدم. استادم اسماعیل اسماعیلپور نام داشت مدت ۴۵ سال در این شغل هستم. تابهحال شاگردی نداشتم البته قرار است پسرم بعد از اتمام دوران خدمت در کنارم باشد؛ و اما مسگری … بعد از استخراج مس از معادن، در کارخانهها تبدیل به ورق میشود در سایزبندیهای متفاوت، ورقهای یک میل تا دو ونیم میل را بهصورت کیلویی با نرخ روز، ۲۵ هزار تومان خریداری میکنیم و بعد از اتمام کار کیلویی ۴۵ تا ۵۰ هزار تومان میفروشیم. بیشتر کارهای من دیگ و قابلمه و دیگچه است.
و اما مراحل تولید: بعد از اندازهگیری، ورقههای مسی را برش میزنیم و برای از بین بردن حالت فنریت ورقههایی که برای شکلپذیری تابانیده شدهاند، در کوره حرارت میدهیم. سپس چکشکاری انجام میدهیم. سینی و ظروف کوچک با یک تکه مس درست میشود ولی ظروف بزرگ با دو تکه مس درست میشود بعد از آماده کرده کف ظرف، برای درست کردن بدنه دو سر ورقه مسی را به هم جوش میدهیم، سپس کف و بدنه را به هم جوش میدهیم قسمتهای لحیمخورده، چکشکاری میشود تا یکپارچه شود. یک قابلمه معمولی حدود چهار ساعت چکشکاری لازم دارد؛ و اما سوخت کورهها با زغالسنگ کورهای (جرم نفت سیاه) است که نسبت به زغالسنگهای معدنی دود زیادی نمیکند.
باد تولیدشده با کمک برق، باعث سوختن زغال و روشن شدن کوره میشود. درنهایت فرایند تولید مس با سفیدگری یا قلع کاری کامل میشود در غیر این صورت، غذا طعم بدی به خود میگیرد. قبل از سفیدکاری، سیاهی محل لحیمکاری با محلول آب و سوده پاک میشود.
فلز قلع بهصورت ورقهای نرم و انعطافپذیر است که موقع استفاده خرد میشود و با پنبه به سطح درونی ظرف که روی کوره با حرارت کمی داغ شده، کشیده و ذوب میشود. مرحله آخر استفاده از نشادر است پودری سفید که از قلع به دست میآید و باعث میشود قلع بر بدنه ظرف ثابت بماند. البته بهمرورزمان، قلع از بین میرود و ظروف باید هرچند وقت یکبار مجدد قلع کاری شود قبلاً سفید گران دورهگرد در میدان اصلی روستا بساط خود را میگستردند و به قلع اندودی ظروف میپرداختند.
چهل سال پیش حدود هفتاد تا مسگر بودیم که الآن به دوازده، نفر رسیدهایم. آخرین نسل از بازماندگان مسگرهای سبزوار: محمد ذوقی، محمد مرضی، سید حسن کرابی، عباس ساغرچی، عبدالله حیدری، حاج میرزا حسن صفار، حسن قاضی، برات الله دامرودی هستند.
و اما تفاوت مسگری دستی با ماشینی در این است که مسهای کارخانهای با قالب درست میشود و یکتکه است البته کف نازکتری نسبت به مسهای دستی دارند. برای براقیت بیرونی ظروف جلاسنج به کار میرود و در سفیدکاری، برای اینکه در مصرف قلع ۱۶۰ هزار تومانی صرفهجویی شود از سرب و آلومینیوم که بسیار ارزانقیمت است و درعینحال بسیار مضر، استفاده میشود.
گران شدن مواد اولیه، عدم کیفیت اولیه ابزارآلات مسگری مثل سندان و نیز سرعت تولید انبوه ظروف کارخانهای و تنوع محصولاتی که بیشتر جنبه تزیینی دارد تا مصرفی، باعث ارزان بودن مسهای کارخانهای نسبت به چکشی و طبیعتاً گرایش مشتریها به سمت ظروف مسی کارخانهای که دوام و خاصیت ندارند شده است.
اما از مشکل کار ما پرسیدید، پرداختن مالیات است؟!…
البته اگر عشقی در کارشان نبود تکتک ضربههای چکش چون پتکی بود بر اعصابشان و با تنفس گازهای متصاعد از قلع اندودی و دودههای کوره زغال سوز، حنجرههایی نفسگیر داشتند. البته و صدالبته تنها دلیل، تاب آوردن رنج مسگری این است که مس و مسگر روی هم تأثیر و تأثر دارند مسگرها انعطافپذیری را از فلز سرد و بیجان آموختند… مس به خاطر سهولت شکلپذیری سومین فلز پرمصرف جهان بعد از فولاد و آلومینیوم است. به خاطر مس سرچشمه کرمان، ایران رتبه هفدهم تولید مس دنیا را دارد.
*منتشر شده در شماره ۱۱ هفته نامه ستاره شرق
- نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
- نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰