همه چیز درباره “اقتصاد خر”

چینی‌ها بزرگ‌ترین خریدار گوشت و پوست خر هستند. قیمت هر کیلو شیر خر در ایران به ۱۵۰ هزار تومان می‌رسد و پنیرش هم سر به میلیون‌ها تومان می‌زند. حتی سرگین خر نیز در بسته‌بندی‌های مختلف به بازار عرضه می‌شود.

«اقتصاد خر» هرچند شاید اصطلاحی طنزآمیز به نظر برسد ولی واقعیت این است که امروزه در جهان و حتی ایران خودمان، فعالیت‌های اقتصادی سودآوری پیرامون حیوانی به نام «خر» شکل گرفته است، از شیر و پنیر خر گرفته تا روغن و پوست این حیوان و … امروزه با قیمت‌های قابل‌توجهی خریدوفروش می‌شود.  چین، از مهم‌ترین مراکز اقتصاد خر در جهان است و برخی کشورهای آفریقایی نیز برنامه‌هایی را برای پرورش و صادرات خر به چین در دستور کار دارند تا از این بازار بکر، بهره ببرند.

اقتصاد خر 

وزیر کشاورزی و حفاظت از منابع طبیعی کشور اتیوپی در روز ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸ در نشستی در آدیس‌آبابا از ایده گسترش مراکز پرورش خر در این کشور آفریقایی خبر داد.

به گزارش عصر ایران، دولت اتیوپی به دنبال گسترش سیاست‌های پرورش خر است و دلیل آن را احیای تجارت نوظهوری اعلام کرده که می‌تواند روابط بازرگانی آفریقا با چین را توسعه دهد.

تقاضای فزاینده برای پوست و گوشت خر به‌ویژه در چین یک فرصت اقتصادی بزرگ برای کشورهای  آفریقاست. در حال حاضر و قبل از شروع برنامه‌های ویژه  مبتنی بر اقتصاد خر، اتیوپی ۸.۳ میلیون رأس خر دارد و قرار است این تعداد به‌عنوان منابع ارزی جدید اتیوپی، افزایش یابد.
خرها دارایی‌های ارزشمندی هستند که می‌توانند در مواقع بحرانی از پس خدمات حمل‌ونقل برآمده و در مناطق روستایی به حمل آب و کالا اقدام کنند.

داروی گران‌بهای چینی با پوست خر 
درحالی‌که آفریقایی‌ها از صادرات خرهایشان به چین لذت می‌برند، پوست بسیاری از این حیوانات برای تولید «اجیاو» کنده می‌شود. «اجیاو» ماده اصلی دارویی در طب سنتی چین است که از خیساندن و دم کردن پوست خر به دست می‌آید. این اکسیر چینی برای درمان بی‌خوابی، خستگی‌های مزمن، کم‌خونی، افزایش قوای جنسی و بهبود پوست زنان مورداستفاده قرار می‌گیرد. در اکتبر سال ۲۰۱۷ قیمت هر کیلو از این دارو به ۳۸۸ دلار  رسید.

برای تولید ۵ هزار تن «اجیاو» که نیاز سالانه چین محسوب می‌شود، ۴ میلیون پوست موردنیاز است؛ بنابراین کاهش جمعیت خرها در سال‌های اخیر در کشور «اژدهای قرمز» طبیعی به نظر می‌رسد.

این در حالی است که دانشمندان هیچ اثربخشی را در خصوص این دارو کشف نکرده‌اند، اما تقاضا برای مصرف آن در چین در حال افزایش است تا پوست خر در این کشور تبدیل به محصولی گران‌قیمت شود.

به گزارش نشریه لوموند تعداد خرهای موجود در چین در یک دهه اخیر،  از ۱۱ میلیون به  ۵ میلیون رأس در سال ۲۰۱۶ رسیده و دلیل آن تقاضای فزاینده برای داروی سنتی چینی است. از طرفی برخی از کشورهای آفریقایی مانند نیجر و بورکینافاسو صادرات خود را به دلیل کاهش خر و نیاز کشاورزان داخلی ممنوع کرده‌اند؛ اما کنیا این رابطه مهم تجاری با چین را حفظ کرده و در سال ۲۰۱۷ حدود ۹۰۰ هزار رأس خر را به دهان اژدهای قرمز صادر کرده است. قیمت هر خر در چین با افزایش ۴ برابری در سال‌های اخیر به بیش از ۱۳۰ دلار رسیده است و این قیمت، کشاورزان چینی را در مضیقه قرار داده است.

این وضعیت باعث شده است استرالیا نیز وارد بازار خر چین شود؛ «بارنابی جویس» وزیر کشاورزی استرالیا دراین‌باره می‌گوید:  اگر مردم چین نیاز به پوست خوراکی خر داشته باشند، استرالیا این محصول را به آن‌ها ارائه خواهد کرد؛ ما می‌خواهیم اطمینان حاصل کنیم که اگر شما مایل به خوردن پوست خوراکی خر هستید، آنگاه شما می‌توانید پوست خوراکی خر ما را بخورید.

گوشت خر

در ایتالیا که مصرف گوشت حیواناتی شبیه اسب، رواج دارد، گوشت خر در دستور اصلی برخی از غذاها دیده می‌شود. در سال ۲۰۱۰ در این کشور تقریباً ۱۰۰۰ خر برای سرو در رستوران‌ها ذبح شدند. در چین نیز گوشت این حیوان در برخی از رستوران‌ها سرو می‌شود. استرالیا از مهم‌ترین صادرکنندگان گوشت منجمد خر به چین است.

شیر خر

اما شیر خر  قیمت و کاربرد بیشتری دارد، متوسط قیمت هر لیتر شیر خر در سال ۲۰۰۹ حدود ۱۵ یورو گزارش شده است.

شیر خر به دلیل داشتن خواص دارویی بسیار ارزشمند و گران‌قیمت است. هر ماده خر روزانه کمتر از یک لیتر شیر می‌دهد و به همین دلیل کمیاب است. قیمت هر لیتر شیر خر در ایران بین ۱۳۰ تا ۱۵۰ هزار تومان است.

پنیر خر

از طرفی به دست آوردن پنیر از شیر خر به دلیل کم‌چرب بودن آن سخت است. برای تولید یک کیلو پنیر خر، به ۴۵ تا ۵۰ کیلو شیر نیاز است و در یک هفته هم بیشتر از ۲۵۰ گرم پنیر تولید نخواهد شد. قیمت هر کیلو پنیر خر در ایران بین ۷ تا ۸ میلیون تومان است.

براساس گزارش دیجیتال ژورنال در سال ۲۰۱۶، در ۸۰ کیلومتری غرب پایتخت صربستان مرکز پرورش خری وجود دارد که گرانقیمت‌ترین پنیر جهان را از شیر خر تولید می‌کند.  در این مزرعه هر یک کیلو پنیر حاصل از شیر خر حدود ۱۰۰۰ دلار به فروش رسیده و رکورد جهانی قیمت پنیر را در آن زمان از آن خود کرد. این پنیر “pule” نامیده می‌شود.

روغن خر
روغن خر هم از دیگر فرآورده‌های این حیوان است که بیشتر برای از بین بردن جای زخم، شفاف کردن پوست و تسکین درد مفاصل و ضرب خوردگی از آن استفاده می‌شود.

روغن خر را معمولاً از چربی‌های روده آن می‌گیرند و از بدن هر خر حدود نیم کیلو روغن به دست می‌آید.

از دیگر فرآورده‌های خر، روغن قلم پا و پی آن است که در ایران کیلویی ۴۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسد؛ تولید این فرآورده نیز بسیار اندک است.

سرگین خر

عنبر نسارا، همان سرگین (مدفوع) خر ماده است که در فصل بهار جمع‌آوری و در بسته‌بندی‌های مختلف به بازار عرضه می‌شود و گفته می‌شود برای اختلالات عفونی، ریوی، آلرژی، پوستی و … مفید است. قیمت هر کیلو عنبرنسارا، بسته به نوع آن بین ۹۰ الی ۲۰۰ هزار تومان است.

هر رأس خر چند؟

در ایران  استفاده از خر در زمین‌های کشاورزی و یا برای باربری رایج است و بازارهای خاص خود را نیز دارد.

با گشتی در بازار حیوانات، قیمت‌های متفاوتی برای انواع خر اعلام می‌شود که با توجه به سن و سال و همچنین سالم و سرحال بودن حیوان از ۵۰۰ هزار تومان تا ۲ میلیون تومان متفاوت است.

به‌طور مثال در یک آگهی برای فروش خر  نر مشکی جوان قیمت یک‌میلیون تومانی ارائه شده است. از ویژگی‌های این خر می‌توان به  راه رفتن سریع آن و ویژگی‌های متناسب آن با گله اشاره کرد.

بااین‌وجود قیمت‌های ارائه‌شده برای این حیوان در استان‌های مختلف ایران متفاوت است. بررسی‌ها در برخی از روستاهای استان مرکزی نشان می‌دهد که قیمت یک خر در این نواحی به بیش از ۵۰۰ هزار تومان نمی‌رسد. به گفته یکی از اهالی این منطقه، بخش مرکزی ایران به دلیل نداشتن نواحی صعب‌العبور و کوهستانی نیاز چندانی به خرها ندارد. از طرفی میزان سازگاری حیوان با آب‌وهوای این مناطق را نیز باید در نظر گرفت.

اما به نظر می‌رسد خرها در مناطق کوهستانی ارزش بیشتری دارند. یکی از روستاییان شهرستان تکاب می‌گوید که قیمت یک خر چهارساله در این منطقه حداکثر ۴۰۰ هزار تومان است اما خرهای جوان و قوی‌تر که سن آن‌ها به بیش از شش سال می‌رسد با قیمت یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار تومان هم به فروش می‌رسند.

در مناطق مرزی نیز نرخ خر به همین قیمت‌ها نزدیک است و در برخی از مناطق روستایی استان لرستان، قیمت خر بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان برآورد می‌شود.

خر جنگی

در سال ۲۰۱۱ استیون اسپیلبرگ، فیلم اسب جنگی را با محتوای نقش مهم و فوق‌العاده  این حیوانات در جنگ جهانی دوم به نمایش درآورد. ظاهراً خرها نیز در جنگ جهانی اول چنین نقشی را رقم‌زده‌اند.

جان سیمپسون گریک پاتریک به‌عنوان حامل برانکارد در جنگ جهانی اول از نقش مؤثر خرها در حمل‌ونقل زخمی‌های ارتش در جنگ جهانی اول سخن گفته است.

متئو فورد نیز به‌عنوان نویسنده بریتانیایی حوزه غذا در خصوص نقش خرها در ارتش ایتالیا می‌گوید. این حیوانات برای حمل وسایل جنگی در کوه‌ها مورداستفاده قرارگرفته‌اند و در شرایط بحرانی خورده شده‌اند.

خرها در حال حاضر برای حمل مواد منفجره و اسلحه در افغانستان نیز مورداستفاده قرار می‌گیرند.

مزارع پرورش خر در ایران

هم‌اکنون افراد زیادی در کشور، مزارع متعددی برای پرورش خر ایجاد کرده‌اند و درآمدهای خوبی هم دارند. چراکه هم خرید خر هزینه چندانی ندارد و هم نگهداری آن چندان سخت نیست. به‌علاوه نرخ بیماری و مرگ‌ومیر در بین خرها نیز پایین است.

هرچند محصولات خر در بین مردم ایران رواج زیادی ندارد ولی افرادی که از مزایای درمانی آن آگاه هستند مشتریان شیر، پنیر و روغن خر هستند.

همچنین می‌توان با سیاست‌گذاری درست، صادرات خر و محصولات به‌دست‌آمده از آن – به‌ویژه به چین – را در دستور کار قرار داد و درآمدزایی کرد.