چرا همایش سربداران “حداقلی” برگزار شد؟

سبزواریان – علی نورآبادی: شاید “همایش حداقلی” بهترین و گویاترین صفت برای کنگره سربداران باشد. قرار بود همایش بین المللی برگزار کنیم اما شد همایشی در سطح دانشگاه حکیم سبزواری. این همایش در برخی بخش ها حتی در حد شهرستانی هم نبود. اما از انصاف نگذریم همایش سربداران در همین حد حداقلی خود خوب برگزار شد.

غرض از این یادداشت، ارزیابی بخش حداقلی و برگزار شده همایش نیست چون سنجش این بخش نیاز به مشاهدات و اطلاعات دقیق تری است. بلکه سوال ما کلی تر و پایه ای تر و درباره اصل طرح برگزاری همایش بزرگ سربداران است.

چرا می گوییم همایش سربداران “حداقلی” برگزار شد؟ “حداقلی” بود برای این که از آنچه می خواستیم و در ابتدا برنامه ریزی کرده بودیم تا آنچه اتفاق افتاد و برگزار شد، فرسنگ ها فاصله دارد. اگر مصاحبه ها و اظهار نظرهای مسئولان مختلف در روزهای اول مطرح شدن همایش را مرور به این جملات برمی خوریم:

کنگره سربداران فصل جدیدی برای پیشرفت و رونق منطقه سبزوار خواهد بود، با این کنگره می خواهیم سربداران را در سطح ملی و جهانی معرفی کنیم، می خواهیم نهضت سربداران را به جهانیان بشناسانیم، در کنگره سربداران می خواهیم همه ظرفیت های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی سبزوار را به رخ بکشیم، باید با برگزاری کنگره سربداران طوفان تبلیغاتی به نفع شهرستان ایجاد کنیم، و… و…

بد نیست اگر مسئولان محترم برای یادآوری هم که شده است آن مصاحبه های خود را دوباره بخوانند. حال سوال این است که آیا کنگره ای که برگزار کردیم به این اهداف بلند دست پیدا کردیم؟

اگر منصف باشیم و کلاه مان را قاضی کنیم به چند درصد این اهداف دست یافتیم؟

این ها سوالات امروز نیست؛ اگر واقع بین بودیم یک سال پیش هم با دیدن روند انجام کارها می شد حدس زد که همایش به چه سرنوشتی گرفتار خواهد شد. حدود یک سال پیش نیز در مطلبی با عنوان “همایش سربداران را برگزار نکنیم” به این سوالات و موارد اشاره شد اما گوشی آنها را نشنید. شاید درست نبود زمان برگزاری همایش این سوالات و انتقادات را مطرح شود اما حال که می شود گفت. همایش سربداران هر چه بود برگزار شد و گذشت؛ اما درس های زیادی می توانیم از آن بگیریم:

۱- همه معنای “بین المللی” را به خوبی می فهمیم و نیاز به توضیح بیشتر نیست. وقتی گفته می شود قرار است برنامه ای “بین المللی” یا “ملی” برگزار شود در ساده ترین معنایش یعنی می خواهیم درباره آن موضوع در سطح جهانی یا ملی “گفتمان سازی” و “جریان سازی” کنیم. آیا با برگزاری این همایش توانستیم درباره سربداران بعنوان یکی از شاخص های تاریخی و فرهنگی سبزوار در سطح بین المللی و ملی گفتمان سازی کنیم؟

واضح است که آوردن سه چهار استاد خارجی، برنامه یا همایشی را بین المللی نمی کند. بنابراین اگر همایش سربداران را همایش بین‌المللی بنامیم یا معنای “بین المللی” را نمی دانیم و یا “همایش بین المللی” ندیده ایم که چگونه است. همایشی که برگزار شد نه تنها بین المللی نبود که حتی در سطح ملی هم نبود. در خوش بینانه ترین حالت همایش سربداران یک همایش شهرستانی بود آن هم در یک زمینه خاص. نمی دانم چه اصراری به استفاده از اصطلاحات دهن پرکنی مانند “بین المللی” داریم. به اندازه توان و امکانات مان، حرف بزنیم و وعده بدهیم. همایش شهرستانی یا استانی و ملی خوبی برگزار کنیم بهتر است تا این که وعده همایش بین المللی بدهیم اما در عمل همایش مان سطح شهرستانی پیدا کند. آیا این آبرومندانه تر نیست.

۲- قرار بود همایش در سه سطح علمی، فرهنگی – هنری و آیینی و مردمی و گردشگری برگزار شود اما در عمل و در نهایت تنها به بخش علمی محدود شد. حذف دو بخش اصلی همایش به هر دلیلی ضربه بزرگی به اعتبار و جایگاه همایش زد. شاید عجله و شتابزدگی در برگزاری همایش و کمبود بودجه مهمترین عامل حذف این بخش ها باشد. اما علت شتابزدگی در برگزاری همایش را هم هر چه تعبیر کنیم در پایین آمدن اعتبار و جایگاه همایش فرقی ندارد. همایش سربداران فرصت بی نظیری بود که به خاطر همین کم کاری ها، شتابزدگی ها، قصورها و تقصیرها از دست رفت. از همایش سربداران باید درس بگیریم که منافع شهرستان و منطقه بر هر چیزی اولویت دارد و نباید آن را فدای منافع زودگذر سیاسی، فردی و گروهی و یا هر چیز دیگر بکنیم. باید درس بگیریم که کار اثرگذار و ماندگار با این چیزها بدست نمی آید.

۳- همایش سربداران حتی در زمینه تخصصی و علمی هم حداکثری نبود. در سطح علمی هم همایش منحصر شد به چند سخنرانی و ارائه چند مقاله که آن بخش قابل توجهی از آنها هم استادان و دانشجویان خود دانشگاه حکیم بودند. آیا ظرفیت علمی و پژوهشی کشور در حوزه سربداران در همین حد بود؟ قطعا ظرفیت علمی کشور خیلی بیشتر از این هاست. همایش حتی نتوانست از همه ظرفیت علمی و پژوهشی کشور برای همایش استفاده کند.

آثار موجود درباره سربداران بسیار پراکنده،‌ متفاوت،‌ مغشوش و حتی متناقض است. ابتدایی ترین انتظاری که از همایش داشتیم این بود که این متون و منابع تصحیح، بازخوانی و نقد شوند. مثلا در تاریخ کمبریج علت قیام سربداران نپرداختن مالیات توسط فئودال های منطقه باشتین عنوان شده است و اصلا برداشت مبارزه با ظلم و قیام برای آزادگی و این حرفها ندارد. یا در برخی کتاب ها به علت فضای دهه ۴۰ و ۵۰ و اوایل انقلاب، تفسیرهای کمونیستی از قیام سربداران شده است. و یا اختلافات زیادی که درباره حوادث مقاطع مختلف قیام هست که در بعضی موارد کاملا متضاد با یکدیگرند. آیا در همایش سربداران این کار صورت گرفت؟

همچنین انتظار داشتیم در طول همایش دست کم چند کتاب علمی جدید درباره جنبه های مختلف نهضت سربداران تولید کند. چون به جر متون اولیه که چند قرن قبل نوشته شده است و برخی مقالات پراکنده که بسیاری از آنها علمی هم نیست؛‌ آثار قابل اعتنایی در یکی دو قرن اخیر درباره این نهضت مهم تاریخ ایران نداریم. بنابراین همایش باید دست کم چندین کتاب پربار علمی در این باره تولید کند. چاپ کتابی از مقالات که کار خاصی نیست و الان هر همایش دم دستی هم کتاب مقالاتش را چاپ می کند. اگر یک همایش علمی، تولید علمی تازه ای نداشته باشد و چیزی به ذخیره پژوهشی کشور اضافه نکند پس با چه هدفی و برای چه برپا می شود؟

قطعا همایش برگزار نکردیم که فقط همایشی برپا کرده باشیم. برای همین اخیرا رسم شده است قبل از برگزاری همایش های معتبر و بزرگ چند پیش همایش برگزار می کنند تا زمینه های علمی و فرهنگی برای آن فراهم شود. همایش سربداران را می شود یک پیش همایش شهرستانی برای برپایی همایش اصلی و بین المللی نامید.

۴- می خواستیم همایش بین المللی برگزار کنیم اما دو نهاد اصلی شورای سیاستگذاری یعنی شهرداری و ارشاد وسط کار کنار کشیدند. دلیل آن هر چه باشد (مشکلات مالی،‌اختلاف نظر و یا هر چیز دیگر) فرقی در نتیجه ندارد. این همایش بار دیگر ثابت کرد که تنها راه موفقیت برنامه ها و کارها همکاری، همفکری و تعامل همه مسئولان و نهادهای شهرستان است. هیچ نهادی به تنهایی نمی تواند برنامه موفقی برگزار کند. باید درس بگیریم که دوران تک روی و کار فردی گذشته اشت. کار موفق بویژه اگر بخواهیم برنامه ای در سطح ملی یا بین المللی برگزار کنیم؛ کار جمعی است. مسئولان شهرستان مانند اعضای یک خانواده و نهادهای مختلف نیز به مثابه همسایه ها در یک محله اند؛ خانواده وقتی موفق است که اعضای آن با هم همکاری کنند و محله زمانی آباد است که همسایه ها با هم تعامل داشته باشند. امروز دانشگاه حکیم برنامه دارد باید ارشاد و شهرداری و دیگر نهادها همکاری کنند؛ فردا شهرداری یا ارشاد برنامه دارند باید دانشگاه ها کمک کنند.

با قهر و کنار کشیدن و یا خدای نکرده سنگ اندازی و مانع تراشی نه مسائل شهر حل می شود و نه مشکلات مردم. با این کارها نه برنامه موفقی برپا خواهد شد و نه شهری روی پیشرفت و آبادانی خواهد دید. برنامه موفق برنامه ای است که همه نهادهای شهرستان پای کار بیایند و تعامل داشته باشند. در برنامه های ملی و بین المللی علاوه بر همه اینها پای آبروی شهرستان و منطقه هم در میان است برای همین باید همکاری، هماهنگی و حساسیت بیشتری داشته باشیم.

۵- چند هفته قبل از برگزاری همایش، نمایندگان از احتمال آمدن یکی از سران قوا به همایش خبر دادند اما محقق نشد. آمدن سران قوا حتی اگر محقق می شد، وقتی فایده ای عملی برای شهرستان نداشته باشد واقعا چه فایده ای دارد؟ سران قوا ندیده که نیستیم.

تا حالا رئیس جمهور که هم اعتبار دستش هست و هم قدرت اجرایی دارد بارها به سبزوار آمده اما تنها وعده و وعید و قول بدون عمل داده است. بارها رئیس جمهور آمده اما راه آهن سبزوار ۵۰ سال است هنوز به جایی نرسیده و یا نیروگاه سبزوار هشت سال است هیچ کاری نشده. رئیس دو قوه دیگر هم اگر می آمدند یک مشت تعریف و تعارف تحویل مان می دادند و می رفتند. آنها هم با چهار تا تعریف،‌ هندوانه ای زیر بغل ما می گذاشتند و می رفتند هیچ اتفاق خاصی نمی افتاد. بنابراین آمدن سران قوا واقعا اگر فایده عملی نداشته باشد و گرهی از مشکلات شهرستان نگشاید و بخشی از عقب ماندگی های سبزوار را جلو نبرد، آمدن یا نیامدشان چندان فرقی نمی کند. پیام دادن هم از آن کارهای نمادین و صوری است که باز هم فایده عملی ندارد. سران دو قوه و دو نفر از مراجع برای همایش پیام دادند اما واقعا چه اقدام عملی برای پیشرفت سبزوار صورت گرفت؟ پیام رئیس را وزیر ارشاد آورد اما ای کاش مسئولان و نمایندگان از آقای جنتی می پرسیدند در سفر قبلی اش به سبزوار قول داده بود ثبت روز ملی بیهقی در تقویم رسمی کشور را پیگیری کند، چه شد؟ دو سال گذشت و حتی با وجود قول وزیر و رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی (حدادعادل) هیچ اتفاقی نیفتاد و این روز هم در شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح نشد؟

هنوز وعده دو سال پیش عملی نشده، جناب وزیر دوباره قول پیگیری برای ثبت روز سربداران را داد و رفت. ای کاش مسئولان و نمایندگان از آقای جنتی کمکی برای ساخت کتابخانه مرکزی سبزوار می گرفتند؛ کتابخانه ای که ضرورت ساختش هر روز بیشتر مشخص می شود. البته در این زمینه ها تنها وزیر مقصر نیست بلکه کم کاری، کندی و کوتاهی مسئولان خودمان هم خیلی در عقب ماندن شهرستان موثر بوده است. کار به جایی رسید که حتی رئیس سازمان میراث فرهنگی هم به کنگره پیام داد. او به سبزوار هم آمد اما از سفر او هم نتوانستیم درست استفاده کنیم. ای کاش لااقل مسئولان کنگره یا نمایندگان به جای تقاضای پیام نمادین، از او می خواستند لااقل به میراث فرهنگی و گردشگری سبزوار کاری می کرد تا وضع آثار باستانی شهرستان از این وضع متروکه و مخروبه اسفبار درآید؛ مگر او نگفته بود که سبزوار باید به شهر مقصد گردشگری تبدیل شود. چگونه سبزوار به شهر مقصد تبدیل می شود؟

ای کاش مسئولان وقتی سلطانی فر به سبزوار آمد از او می خواستند سبزوار را هم در فهرست شهرهای نمونه گردشگری کشور به تصویب برساند تا ظلم و تبعیض مضاعف به شهرستان جبران شود. ای کاش از او می خواستند که قناتی هم از سبزوار در پرونده قنات ها برای ثبت جهانی در یونسکو بیاورند. سبزواری که ۱۰۰۰ قنات دارد و ۱۳ قنات در زیر شهر است. ای کاش لااقل از او می خواستند که به مناسبت کنگره فکری به حال قلعه مخروبه سربداران بکند تا مسئولان ما در مقابل مهمانان شرمنده نباشند. ای کاش از می خواستند که سبزوار را در طول مسیر حاده بین المللی ابرشیم که در حال تدوین و تصویب است جا نیندازند. ای کاش لااقل اعتبار و کمکی برای ساخت و تجهیز موزه سبزوار می گرفتند تا مسئولان میراث فرهنگی، آثار کشف شده از تپه باستانی سبزوار را به بهانه نگهداری به تهران و مشهد نفرستند که به سرنوشت نامعلومی گرفتار شوند. دوران این کارهای نمایشی و صوری گذشته است. باید از همایش سربداران درس بگیریم که به جای این کارهای صوری و نمادین که معمولا فایده ای ندارد، فکرهای بزرگتر و عمیق تر داشته باشیم. اگر این پیام ها و کارهای صوری و نمادین در کنار کارهای اقدامات خوب است اما به تنهایی دردی را دوا نخواهد کرد. باید از این مرحله عبور کنیم و به جای این پیام های دل خوشکنک بی فایده، کمبودها و مسائل مهم تر و اولویت های شهرستان را از مسئولان کشوری مطالبه و پیگیری کنیم.

۶- شاید ضعیف ترین و فشل ترین بخش همایش، بخش رسانه ای آن بود. انگار مسئولان همایش برای همه قسمت ها بجز بخش رسانه ای آن فکر کرده بودند. کل کار رسانه ای همایش در یک سایت نیم بند خلاصه شده بود. همه فعالیت این سایت هم خلاصه شده بود در این که هر از گاهی مصاحبه ای منتشر می کرد. بیشتر این مصاحبه ها هم با استادان و اعضای هیئت علمی خود دانشگاه حکیم بود. مصاحبه ها هم چقدر ضعیف، تکراری و کلیشه ای بود. چهار پنج سوال تکراری و مشخصی بود که از همه همان ها را می پرسیدند و خوب واضح است که سوال تکراری هم پاسخ کلیشه ای دارد.

وقتی قرار است همایشی بین المللی برپا کنیم باید تیم رسانه ای آن هم حرفه ای و در حد بین المللی یا لااقل ملی باشد، آیا تیم رسانه ای همایش این گونه بود؟ تیم رسانه ای همایش آنقدر ضعیف و فشل بود که حتی نتوانست در حد محدود شهرستان، همایش را پوشش دهد چه برسد به سطح جهانی و ملی. سطح جهانی پیشکش؛ تیم رسانه ای همایش حتی نتوانست رسانه های سراسری و ملی را تغذیه کند. برای همین است که همایش مثلا بین المللی برگزار کردیم اما تقریبا هیچ بازتابی از آن در رسانه های ملی نداشتیم. به جرات می توان گفت که کار رسانه ای آیین نکوداشت استاد سبزواری بسیار بهتر و موفق تر از همایش سربداران بود. اخبار و گزارش های آن مراسم حدود یک هفته در بیشتر رسانه های ملی منتشر می شد. در این فرصت کوتاه مجال صحبت کردن از ضرورت کار رسانه ای نیست اما رسانه ها از ضروریات و واجبات دنیای امروز هستند. اگر بهترین کار هم انجام شود اما بازتاب رسانه ای نداشته باشد انگار اصلا کاری صورت نگرفته است. بنابراین باید درس بگیریم که اگر در آینده می خواهیم کاری کنیم باید بخش رسانه ای آن را در اولویت قرار دهیم.

۷- از ضعیف و فشل بودن تیم رسانه ای همایش که بگذریم، عادت بسیار بدی متاسفانه بین خبرنگاران و رسانه های شهرستان رایج شده است که اگر از نهاد،‌ دستگاه یا حتی مسئولی خوششان نیاید اخبار آن نهاد را اصلا پوشش نمی دهند و در آن حوزه اطلاع رسانی نمی کنند. اطلاع رسانی بی طرفانه وظیفه ذاتی و اولیه هر رسانه ای است و این کار رسانه های شهرستان دقیقا بر خلاف وظیفه ذاتی شان است. نقد و انتقاد خبرنگاران و رسانه ها به جای خود پابرجاست اما این بعد اطلاع رسانی درست و بی طرفانه است. خبرنگاران حتی اگر از مسئولی خوششان نمی آید و یا به حوزه ای انتقاد دارند باید ابتدا وظیفه ذاتی خود یعنی اطلاع رسانی را به درستی انجام دهند بعد انتقاد کنند.

بارها و بارها شاهدیم که برنامه بسیار خوبی در شهرستان برگزار می شود و رسانه ای حتی یک خبر ساده و معمولی هم درباره آن منتشر نمی کند اما نقد بلند بالایی درباره آن برنامه یا نهاد می نویسند. علتش هم فقط یک چیز است، آن خبرنگار یا رسانه به هر دلیلی از مسئول یا نهاد برگزار کننده خوشش نمی آید یا انتقادی دارد. نقد و انتقاد منصفانه محترم است و باید باشد اما بعد از اطلاع رسانی درست است. رسانه ای که وظیفه اولیه خود را درباره اطلاع رسانی انجام نداده است چگونه از آن برنامه یا نهاد انتقاد می کند؟ این عادت بد که متاسفانه بین رسانه های شهرستان بسیار فراگیر شده است نه اخلاقی است و نه حتی حرفه ای و باید اصلاح شود. رسانه های شهرستان همچنین در پوشش اخبار و مسائل شهرستان از جمله این همایش در سطح ملی بسیار کم کار و ضعیف عمل می کنند. خبرنگاران و رسانه های ما کمتر دید ملی دارند و کمتر سعی می کنند اخبار و گزارش های آنها در رسانه های سراسری منتشر شود.

۸- خوب است که خبرنگاران، اهالی فرهنگ، مسئولان و همه علاقه مندان که نظر و انتقادی دارند، لااقل انصاف را رعایت کنند. متاسفانه برخی دوستان به هر دلیلی که از برگزار کنندگان همایش خوششان نمی آید و یا به کمبودهای آن انتقاد دارند، کل همایش را زیر سوال می برند. آنها حتی حاضر نیستند همین مقدار حداقلی همایش را هم که به خوبی برگزار شد، ببینند. جالب تر این که اگر همین برنامه را با همین کیفیت نهاد مورد علاقه و نظر آن خبرنگار و رسانه برگزار می کرد همه اخبارش را پوشش می داد و تعریفش می کرد. یا برخی مسئولان و نهادها قبل از برگزاری برنامه ای که موقع کار شبانه روزی است کم کاری و کوتاهی می کنند و حتی خودشان را کنار می کشند؛ اما همین ها هنگامی که همایش برگزار می شود تندترین انتقادات را مطرح می کنند. آیا این دوستان از خودشان نمی پرسند که بخشی از ضعف ها و کمبودها به خاطر قصورها و تقصیرهای خود آنهاست؟ این مسئولان و نهادها که تندترین انتقادها را مطرح می کنند معلوم نیست اگر خودشان برگزارکننده بودند بهتر از این ها آن برنامه را برپا می کردند. بله، خوش بود گر محک تجربه آید به میان…. به هر حال انتقاد ساده و راحت است و البته زیبا اما از آن زیباتر و بهتر آن است که در نقدهای مان هم اخلاق و انصاف را رعایت کنیم.

۹- همایش بهانه و مقدمه بود تا این نهضت در سطح ملی و بین المللی معرفی و شناسانده شود. هدف بعدی هم آن بود تا این نهضت فرهنگی به بعنوان میراث جهانی ثبت شود. همه اینها مقدمه برای پیشرفت منطقه سبزوار است. اگر این اتفاق نیفتد پس این همه هزینه برای چه بود؟ قرار بود همایش بهانه و وسیله ای برای پیشرفت منطقه سبزوار باشد اما انگار خودش بهانه ای برای صرف کلی هزینه شد. قرار بود این همایش نوعی سرمایه گذاری برای رشد و پیشرفت منطقه سبزوار باشد نه اینکه فقط هزینه روی دست ما بگذارد آن هم با کمترین نتیجه و دستاورد. روشن است که کسی که سرمایه گذاری می کند انتظار دارد چندین برابر سرمایه گذاری اش سود کند و گر نه برای چه هزینه می کند. قرار بود همایش “حداکثری” برگزار کنیم اما شد “حداقلی”.

۱۰- مسئولان برگزاری همایش در چند ماه گذشته زحمات زیادی کشیدند و گفتن این موارد به معنای نادیده گرفتن این زحمات و تلاش ها نیست؛ بلکه غرض آن است که از این ضعف ها و اشکالات درس بگیریم. غرض آن است که عملکرد گذشته مان را با نقدها و گفتگوها و تبادل نظرها به تجربه تبدیل کنیم و این تجربیات، چراغ راه آینده مان باشد. مطمئنا “گفتمان سازی” و “جریان سازی” درباره سربداران با یک همایش دو روزه صورت نمی گیرد. اگر سربداران را هم مانند دیگر حوزه ها با برگزاری یک همایش رها کنیم این موضوع نیز ابتر خواهد ماند. اگر خواهان گفتمان سازی در این حوزه هستیم باید برنامه های علمی، فرهنگی، هنری و اجتماعی سربداران سال ها ادامه یابد و یک جریان مستمر باشد. همچنین از این مسائل باید برای اجرای بهتر برنامه های آینده درس بگیریم، برنامه هایی مانند استقرار دبیرخانه دائمی سربداران در سبزوار و یا همایش دکتر شریعتی که مسئولان خبر برگزاری اش را در سال ۹۵ دادند. جلو رفتن و پیشرفت در گرو همین نقد و انتقادها و درس گرفتن هاست و گر نه در جا خواهیم زد و یا حتی پسرفت خواهیم داشت. یادمان باشد که خیزش سبزوار تازه آغاز شده است و هنوز راه های نرفته زیادی در پیش داریم و کارهای بسیار بزرگی باید انجام دهیم. راه ها و کارهایی که قرار است ان شاء الله سبزوار را ملی و جهانی کند. اگر از عملکرد گذشته درس نگیریم و با استفاده از این تجربیات اشکالات را اصلاح نکنیم چگونه می خواهیم این راه ها را بپیماییم.