کلاه‌برداری بزرگ: زعفران گلخانه‌ای

ستاره شرق،

حسین چشمی

یکی از افتخارات کشاورزی کشور ایران، نگین سرخ‌فام کویر است – زعفران – واژۀ طلای سرخ؛ حتی نمی‌تواند به‌عنوان یک تعریف جامع از زعفران مطرح شود؛ چراکه زعفران ارزشی بسیار فراتر از طلا دارد. زعفران پیش از هر چیز دارو است و دارو حتماً از طلا مفیدتر و ارزشمندتر است.

در موضوع تعریف از خواص و معجزات شگفت‌انگیز مصرف زعفران بسیاری داد سخن داده‌اند و نیازی به واگویۀ مجدد این مقولات نیست.

طرفه آنکه به گواه بسیاری از مؤسسات آماری، بیماری افسردگی در ایران روزبه‌روز همه‌گیرتر و گسترده‌تر می‌شود و اقشار مختلفی از جامعه را مبتلا نموده است. نکتۀ ظریف ماجرا اینجاست که زعفران داروی ضدافسردگی است و ایران هم بزرگ‌ترین تولیدکنندۀ زعفران –داروی ضدافسردگی- است! یعنی ما یکی از افسرده‌ترین کشورها هستیم و درعین‌حال، بزرگ‌ترین تولیدکنندۀ داروی طبیعی و معجزه‌گر ضدافسردگی! (بیش از ۸۵ تا ۹۰ درصد زعفران دنیا در ایران تولید می‌شود.)

زعفران اما همیشه برای تولیدکنندگان زحمتکش و بی‌ادعای آن، قصۀ پر غصه‌ای بوده است و متأسفانه برای مصرف‌کنندگان بی‌آلایش و نیک نهاد ایرانی غالباً آمیخته با غش و تقلب.

شاید در فرصتی دیگر به مشکلات عمدۀ تولیدکنندگان زعفران بپردازیم. لیکن در این یادداشت می‌خواهیم راجع به یک معضل جدید و عجیب یعنی «کشت گلخانه‌ای زعفران» اندکی اطلاع‌رسانی کنیم.

حدود دو سال از اولین تبلیغات رسانه‌ای در فضای مجازی، رسانه‌های نوشتاری و حتی متأسفانه صداوسیما در خصوص تولید گلخانه‌ای زعفران می‌گذرد. البته در ابتدا، موضوع توسط کارشناسان خیلی جدی گرفته نشد. ولی با توجه به گسترش بیش‌ازحد این نوع تبلیغات و فعالیت افراد و شرکت‌های مختلفی که یا از فرط بی‌سوادی یا به نیت سوءاستفاده و کلاه‌برداری اقدام به فریب افکار مخاطبان – که غالباً جوانان جویای کار هستند – می‌کنند.

خوشبختانه به‌تازگی جامعۀ کارشناسی کشاورزی کشور مواضع خوبی در این خصوص اتخاذ کرده است. به‌اختصار خدمت خوانندگان عزیزی که شاید این‌گونه تبلیغات را دیده باشند عرض می‌کنم که: تولید زعفران گلخانه‌ای یک کلاه‌برداری بزرگ است! این کار به‌هیچ‌عنوان مقرون‌به‌صرفه نبوده و درعین‌حال اصلاً نیازی به آموزش هم ندارد؛ چراکه پیاز زعفران مثل بسیاری از گیاهان پیازدار دیگر – پیاز، سیر و … – چنانچه در خارج از خاک، در محیط مرطوب و کمی خشک قرار بگیرد، اقدام به جوانه‌زنی و گل‌دهی می‌کند – به همین سادگی – به شکلی که چنانچه تعدادی پیاز زعفران مثلاً در زیرزمین خانه داشته باشید، در فصل مناسب که دما و رطوبت موردنیازش تأمین شود حتماً گل خواهد داد؛ اما آیا این تولید گل صرفۀ اقتصادی دارد؟ خیر؛ اصلاً صرفۀ اقتصادی ندارد. در تبلیغ کلاه‌برداران محترم(!) مطرح می‌شود که پیازهای بالای ۱۰ گرم را در طبق‌های چوبی در یک سالن قرار دهید و با تأمین رطوبت و دمای لازم از آن‌ها گل بگیرید و ثروتمند شوید!!! در این روش حتی همان پولی را که بابت خرید پیاز زعفران هزینه کرده‌اید از تولید محصول به دست نخواهید آورد؛ چه رسد به هزینه‌هایی مانند احداث سالن، طبقه‌بندی، کارگری و … .

در ادامه، یک حساب‌وکتاب مختصر خدمت خوانندگان محترم ارائه می‌گردد.

۱) هنگام خرید پیاز زعفران از مزارع کشاورزان یا فروشندگان پیاز، شما کیسه‌هایی از پیاز تحویل می‌گیرید که علاوه بر خاک مزرعه (حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد)، الیاف اطراف پیاز زعفران و خار و خاشاک مزرعه نیز در آن‌ها وجود دارد. همچنین در بهترین حالت، حداکثر ۲۰ درصد از پیازهایی که می‌خرید، پیازهای بالای ۱۰ گرم هستند و مابقی پیازها را بایستی دور بریزید یا به قیمت خیلی پایین‌تری بفروشید. چنانچه هر ….. پیاز بین ۷ تا ۱۰ هزار تومان خریداری گردد، بعد از جداسازی، پیازهای بالای ۱۰ گرم هزینه‌ای بیش از کیلویی ۵۰ هزار تومان برای تولیدکننده خواهد داشت.

۲) هر پیاز زعفران در بهترین حالت، به‌صورت میانگین یک تا سه گل می‌دهد و برای تولید یک گرم زعفران خشک بایستی بین ۱۷۰ تا ۲۰۰ هزار گل داشته باشیم؛ یعنی ۱۰۰ هزار پیاز بالای ۱۰ گرم فقط توان تولید ۲۰۰ هزار گل را دارد که حداکثر یک کیلو زعفران می‌دهد. همین ۱۰۰ هزار پیاز، وزنی بالغ‌بر یک‌تن خواهد داشت و از قرار هر کیلوگرم حدود ۵۰ هزار تومان، قیمت کل آن ۵۰ میلیون تومان خواهد شد. در حال حاضر قیمت یک کیلوگرم زعفران خوب حدود ۱۰ میلیون تومان است. به زبان ساده شما ۵۰ میلیون تومان هزینه کرده‌اید تا ۱۰ میلیون تومان فروش محصول داشته باشید!

۳) وقتی حساب‌وکتاب فوق را جلو کلاه‌برداران محترم می‌گذاریم پاسخ می‌دهند که پیازهایی که از آن‌ها زعفران گرفته‌ایم را بعد از اتمام گل‌دهی به مزرعه منتقل کرده و در خاک می‌کاریم!

الف) فصل کاشت پیاز زعفران خردادماه و شهریورماه است و در پایان فصل گل‌دهی (آبان ماه و آذرماه) امکان کاشت وجود ندارد و چنانچه کاشت انجام شود پیاز از بین خواهد رفت.

ب) چرخۀ زندگی گیاه زعفران به‌گونه‌ای است که پس از گل‌دهی، پیاز مادری تحلیل رفته و از بین می‌رود. برگ‌های گیاه در طول فصل رشد غذاسازی کرده و تولید پیازهای دختری می‌نمایند که در فصل، بعد زندگی گیاه از طریق آن‌ها ادامه می‌یابد. این فرآیند در خاک مزرعه که گیاه سال‌ها در جای خود مستقر است و از آبیاری و تغذیه بهره‌مند می‌شود به سهولت امکان‌پذیر است؛ ولی در کشت موسوم به زعفران گلخانه‌ای، پیازها فقط از بین می‌روند و پیاز دختری تشکیل نمی‌گردد.

ج) چنانچه خوانندگان محترم، گیاه رشد کردۀ زعفران را پس از گل‌دهی مشاهده کرده باشند، مسلماً تصدیق خواهند کرد که اصلاً جابجایی و کاشت مجدد آن در مزرعه بدون آسیب رساندن به ساقه‌ها، جوانه‌ها، برگ‌ها و پیازها امکان‌پذیر نیست. پیازهایی که روی طبقات کشت گلخانه‌ای زعفران گل می‌دهند، مانند پیازهای درون مزرعه، تولید برگ‌های زیادی می‌کنند که در صورت جابجایی، آن‌هم با هزینه‌های بالای کارگر، این برگ‌ها قطع‌شده یا آسیب می‌بینند؛ بنابراین بعد از کاشت پیاز در مزرعه، دیگر برگی برای غذاسازی و تولید پیازهای دختری وجود ندارد و گیاه درنهایت از بین خواهد رفت. ضمن اینکه شما باید پیازهایی که گل داده و حالا برگ‌هایی با طول بیش از ۲۰ سانتی‌متر دارد را طوری در مزرعه بکارید که پیاز در عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متری قرار بگیرد، برگ‌ها هیچ آسیبی نبیند و از خاک بیرون بماند! – هرکسی کوچک‌ترین اطلاعی از کشاورزی داشته باشد می‌داند که این کار غیرممکن است – این نکته هم قابل تذکر است که شما قرار نیست یکی دو عدد پیاز را به این شکل بکارید؛ بلکه به ازای هر کیلوگرم زعفران تولیدی بایستی ۱۰۰ هزار پیاز را از گلخانه به زمین منتقل کرده و کشت نمایید.

دلایل دیگری هم وجود دارد که با توجه به توضیحات فوق از ذکر آن خودداری می‌گردد. خوانندگان محترم را به مطالعه در خصوص فعالیت اقتصادی، به‌خصوص در حوزۀ کشاورزی دعوت می‌نماییم و صریحاً هشدار می‌دهیم که در این قبیل فعالیت‌های تولیدی به‌هیچ‌عنوان فریب تبلیغات کلاه‌برداران را نخورند!

منتشر شده در شماره ۱۴۳ نشریه ستاره شرق